Trạng nguyên nào là người đầu tiên đưa nội dung chống tham nhũng vào bài thi?

Đó là Trạng nguyên Vũ Kiệt, quê ở xã Yên Việt, huyện Siêu Loại, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc (nay thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Vì ngôi làng quê ông (làng Cửu Yên) có tên Nôm là Vít nên dân gian quen gọi ông là Trạng Vít. Ông đỗ trạng nguyên khoa thi Nhâm Thìn, đời vua Lê Thánh Tông (1472). Đây là thời kỳ giáo dục thi cử phong kiến đang trong giai đoạn phát triển cực thịnh.

Về bài thi chống tham nhũng, thì Ngày mồng 7 tháng 4 năm Nhâm Thìn (1472), tại kỳ thi Đình, vua Lê Thánh Tông đã ra đề thi hỏi về sách lược “Đế vương trị quốc”. Và bài văn sách thi đình của Vũ Kiệt đã được chấm xuất sắc, được vua chấm làm Trạng nguyên. Đó là bài thi về nội dung chống tham nhũng mà chúng ta có thể đọc thêm tại đây: 

Trong số các trạng nguyên nổi tiếng của lịch sử nước ta, Vũ Kiệt là một trạng nguyên đặc biệt. Sau khi đỗ trạng bằng bài văn luận về phòng chống tham nhũng xuất chúng, ông được triều đình cho vinh quy bái tổ, rồi làm quan. Được vài năm làm quan, bỗng dưng chán cảnh quan trường, ông đi tu. Nhưng tiếc tài ông, một người đẹp đã cảm hóa ông trở lại cuộc đời làm quan cống hiến cho đất nước.

Theo nguồn (daidoanket.vn): 

Ngày mồng 7 tháng 4 năm Nhâm Thìn (1472), tại kỳ thi Đình, vua Lê Thánh Tông ra đề thi hỏi về sách lược “Đế vương trị quốc”. Bài văn sách thi đình của Vũ Kiệt được chấm xuất sắc và được vua chấm làm Trạng nguyên.

Bài văn đình đối có nhiều vấn đề. Đề cập đến việc phòng, chống tham nhũng, vua Lê Thánh Tông hỏi: Trẫm lo lắng cho cái thói tham lam làm đổi thay phong tục, nên đặt chức đình úy để xét tra những điều gian dối của bọn quan lại, thưởng người liêm khiết để khuyến khích làm việc tốt. Thế nhưng, người có chức vị vẫn không trong sạch, gió thổi bóng theo. Bọn quan lại nhỏ tự làm những điều ô nhục, ngày càng tràn lan. Dân càng nghèo mà đóng góp ngày càng lắm, pháp luật càng nghiêm mà kẻ gian ngày càng nhiều. Việc quân cơ, việc chính sự biến đổi rối rắm. Của cải xuất kho lại rơi vào tay bọn tham nhũng, thật chẳng có lúc nào mà quá như lúc này. Hãy nêu lên cái nguyên nhân sinh ra những tệ hại ấy và bằng cách nào để sửa đổi và có tin là sửa đổi được không? Vũ Kiệt phân tích rất cặn kẽ. Và đây là những ý chính: “Thần cho rằng câu hỏi của bệ hạ là muốn để tâm làm trong sạch mọi dòng vẩn đục và mong muốn các quan noi theo đó để làm chuẩn mực. Thần nghe lời giải thích trong kinh Xuân Thu “sự thành bại của quốc gia là xuất phát từ sự trung thực hay gian tà của các quan… Quan lại thất đức, việc ăn hối lộ được đưa ra ánh sáng thì thói tham lam không thể phát triển mãi được.

Con người sinh ra không thể không có sự ham muốn, nếu con người không làm chủ được sự ham muốn ấy thì sẽ sinh ra rối loạn…

Vả lại gần đây, con người sống lâu trong thời bình, nên có phần sơ suất về màng lưới ngăn cấm trong đời sống hàng ngày.

Trong khi làm việc công thì thường dùng quà cáp, tết nhất, dùng của đút lót làm lễ vật hàng ngày, giày dép, quần áo diêm dúa, tiêu pha hoang phí, tệ tham nhũng tích tụ thành thói quen, điềm nhiên cho đó là việc thường.

Thần thấy tuy bệ hạ nghiêm khắc trong việc tra xét kẻ gian, tín cẩn biểu dương người tốt nhưng chưa đưa ra bộ mặt của đám tiểu nhân được…

Thần thấy trong Kinh lễ có câu “đại thần giữ phép, tiểu thần sẽ liêm chính” là có ý nói những việc làm của quan cấp cao thực để cho cấp dưới xem xét và noi theo…

Lấy lý mà nói thì bọn tiểu lại, trộm cướp còn tự thay đổi trước sự giáo hóa của quan lệnh trong ấp, huống hồ lại đối với các bậc quan trên…

Nhưng phép luật ngày nay thì người làm quan lớn hoặc ban ơn để tỏ rằng mình là người hiểu biết, hoặc rêu rao cái danh để cho cấp dưới cầu cạnh, sai bảo người khác, ban bố mệnh lệnh đều trái với lẽ phải, khinh trọng thiên lệch. Khi tìm được chỗ hở thì gây ra tệ lậu bán buôn, hoặc không giữ chắc của công, hoặc lấy của công để vun vén cho mình...”.

Và Vũ Kiệt đưa ra sách lược: “Thần mong bệ hạ hãy tuyển chọn những người công minh trong sạch và ngay thẳng, lấy danh vị giao cho họ trọng trách…

Bản tính cương trực, lời văn đau đáu thiết tha với vận nước lại gặp vị vua sáng nên bài văn của Vũ Kiệt đã được chấm đỗ đầu. Quả là có vua sáng mới xuất hiện tôi hiền.