Tại sao người Rasna viết từ phải qua trái

Hướng chữ viết của tiếng Rasna đại đa số là từ phải qua trái (sinistroversus). Đôi khi có những văn bản có hướng chữ viết thay đổi luân phiên (boustrophedon). Dần dần, tiếng Latinh thống nhất trong hướng viết từ trái qua phải (dextroversus) và mang cách viết này lan rộng khắp bán đảo Ý. Trong bài viết ngắn này, tôi sẽ phân tích những lý do vì sao cách viết phải qua trái thông dụng hơn trong tiếng Rasna.

Ta biết khá chắc chắn rằng người Rasna học cách viết từ người Hy Lạp ở Cumae và Pithekoussai. Phiên bản bảng chữ cái Hy Lạp này được gọi là bảng chữ cái Hy Lạp Tây. Một trong những khác biệt rõ nhất là chữ Ψ ψ và Χ χ lần lượt để viết âm/kʰ/và/ks/, trái ngược với phiên bản bảng chữ cái Hy Lạp mà bạn được biết đến khi học tiếng Hy Lạp.

Bảng chữ cái Rasna ở dạng nguyên thủy đầy đủ của nó (được tìm thấy trên nhiều cổ vật, ví dụ Bình gà trống) được khắc thế kỉ VII TCN.

Trên thực tế, rất nhiều chữ cái trong bảng chữ cái này không được sử dụng đến vì hệ thống ngữ âm của tiếng Rasna không cần đến. Tuy nhiên, trong những cổ vật có khắc bảng chữ cái, ta vẫn thấy đầy đủ. Thậm chí, ta thấy rằng có những chữ mà cả phiên bản chữ cái Hy Lạp Tây và Đông đều không dùng đến, người Rasna vẫn liệt kê, như 𐌎 (סָמֶךְ, σάμεχ, samekh) hay Ϻ ϻ (σαν, san/ṣādē). Như vậy, dù học viết từ người Hy Lạp, người Rasna cũng học từ nguồn của bảng chữ cái Hy Lạp là bảng chữ cái Phoenicia.

Khắc chữ từ phải sang trái là chiều tự nhiên.

Kết luận trên của tôi đúng khi ba tiền đề này đúng:

Vế đầu của tiền đề [1] gần như chắc chắn đúng. Khắc bằng một tay trên đá là một điều rất khó và trái tự nhiên. Vế sau của tiền [1] là tự nhiên. Tay thuận là tay sử dụng công cụ. Ví dụ dùng búa tay thuận thì nện sẽ chuẩn hơn, tránh tai nạn, lực cũng đều hơn để khắc chữ. Tiền đề [2] chưa chắc đúng, nhưng theo rất nhiều thống kê thì phần lớn mọi người thuận tay phải, vì thế khả năng người khắc thuận tay phải cũng là cao hơn. Ngoài ra, trong suốt lịch sử thì có vô số người khắc khác nhau, nên họa chăng có người thuận tay trái cũng chỉ là số nhỏ. Tôi không trích dẫn một thống kê cụ thể nào vì điều này gần như là thường thức. Tiền đề [3] để loại bỏ những dòng khắc phải với tay. Mà đã với thì khó rồi, chiều nào cũng vậy. Ngoài tầm với là những khả năng không thể khắc.

Tôi ví dụ một câu trong hình dưới để minh họa cho thấy chiều khắc chữ. Có rất nhiều nét xuống sang trái. Lưu ý rằng đây là chữ viết tay của tôi, nhưng mọi người phải xét khi nó là chữ khắc trên đá. Chữ đen là chữ được khắc, chữ đỏ có các đầu mũi tên để diễn tả chiều các nét được khắc.Ở dưới là chữ Ε, một ví dụ rất rõ ràng cho việc khắc từ phải sang trái là chiều tự nhiên.

Như đã nói ở trên, người Rasna vẫn giữ những chữ cái của người Phoenicia trong bảng chữ cái của họ, dù họ không thực sự cần dùng đến khi viết văn bản. Chữ Phoenicia thì viết từ phải qua trái. Như vậy, có thể đơn giản là họ học từ cách viết đó thôi. Ví dụ Chén Nestor ở hình trên viết tiếng Hy Lạp cũng dùng cách viết phải qua trái. Ta có vô vàn ví dụ khác trong tiếng Hy Lạp với chiều viết này. Người Rasna thậm chí vẫn giữ các chữ cái của bảng chữ cái Phoenicia, ta càng có lý do để tin họ muốn viết theo đúng chiều như người Phoenicia viết.

Các bảng chữ cái khác bắt nguồn từ bảng chữ cái Phoenicia (như Aram, hay Do Thái cổ) đều giữ nguyên chiều viết.

Dưới đây hình vẽ lại chữ được khắc trên quách của Eshmunazar II. Ta có thể thấy rất nhiều các nét chéo từ phải-trên đến trái-dưới. Như chiều của gạch chéo này:/

Trong tiếng Rasna, các chiều viết khác không thông dụng. Boustrophedon cực kì hiếm, và dextroversus thì ít.

Vì ảnh hưởng của La Mã, dần dần mọi dân tộc ở bán đảo Ý đều chuyển sang chiều từ trái sang phải (dextroversus). Tiếng Umbria là một ví dụ.

Lý do vì sao người La Mã thống nhất chiều viết như thế có thể phụ thuộc vào các yếu tố thay đổi như: kĩ thuật khác, công cụ khắc, vậy liệu, vân vân. Có thể ta sẽ bàn thêm trong một bài viết khác.

N.B. Ngoại trừ các dữ kiện lịch sử, những phân tích và suy đoán là của tôi.

Tham khảo thêm

Bonfante, Giuliano, and Larissa Bonfante. Lingua e Cultura Degli Etruschi. Riuniti, 1985.

Pallottino, Massimo. Etruscologia. Milano: U. Hoepli, 1984. Print.