[Road to Oscars 2022] Encanto (2021): Những ẩn ức trong một gia đình

Spoiler Alert: Nội dung bài viết có nêu trước một phần nội dung phim. Cân nhắc trước khi đọc.

Khoảng cuối 2021, Disney ra mắt bộ phim hoạt hình ca nhạc mới nhất Encanto. Bộ phim nói về gia đình Madrigal bắt đầu từ thời Pedro và Alma Madrigal phải rời bỏ quê hương để trốn chạy sự truy sát của quân đội phe đối lập, mang theo ba đứa con thơ Julieta, Pepa, và Bruno. Trên đường trốn chạy, Pedro đã hy sinh thân mình đối đầu với những kẻ truy sát để bảo vệ dân làng và gia đình. Cái chết của ông đã khiến người vợ trẻ đau đớn khôn cùng, và trong tột cùng nỗi đau, Alma đã nhận được một nguồn sức mạnh kỳ diệu để bảo vệ gia đình cũng như dân làng. Qua thời gian, gia đình Madrigal trở thành cội nguồn sức mạnh của dân làng, những người con của gia đình mỗi người có một năng lực phép thuật để giúp đỡ cộng đồng, họ được dân làng kính trọng và dựa dẫm. Cô cháu gái Mirabel Madrigal cũng được kỳ vọng sẽ mang một năng lực nào đó để làm rạng danh gia đình và tiếp tục phụng sự dân làng, nhưng mọi chuyện đã không như mong đợi của mọi người khi vào buổi lễ ban phép, Mirabel không mở được cánh cửa, cô bé không có năng lực nào. Điều này khiến cho bà Alma và cả gia đình bàng hoàng, Mirabel trở thành người bên lề trong gia đình toàn những người có phép thuật của mình.

Thoạt tiên, Encanto (2021) là một bộ phim gia đình đậm chất Disney, ở nơi đó, Mirabel dù không giống anh chị em của mình, dù không thừa kế di sản của gia đình, cô vẫn được yêu thương và chấp nhận và bản thân Mirabel cũng luôn không ngừng nỗ lực để bản thân xứng đáng với gia đình, bảo vệ gia đình mà cô thương yêu theo cách của riêng cô. Tuy nhiên, khi càng đi sâu vào bộ phim càng hé lộ những ẩn ức và mong manh trong tình yêu thương và những rạn nứt từ đó. Trong gia đình ấy, mọi người đều có một áp lực vô hình về việc phụng sự cộng đồng và gìn giữ danh tiếng gia đình. Cô chị gái Isabel luôn phải sống một cuộc đời hoàn hảo để làm đẹp mặt gia đình, cô xinh đẹp nên phải gắn mình với những bông hoa rực rỡ đầy màu sắc thay vì tạo ra những cây xương rồng có gai sắc bén mà cô yêu thích, phải kết hôn với anh chàng môn đăng hộ đối với gia đình cho xứng danh một cô gái hoàn hảo. Còn cô chị hai Luisa thì luôn phải gồng mình làm một người mạnh mẽ, giúp đỡ không nề hề bất cứ khi nào người làng cần và bỏ quên cả những mệt mỏi của chính bản thân mình. Còn cả người cậu Bruno đã chọn cách rời bỏ gia đình chỉ bởi vì cậu quá yêu thương và muốn bảo vệ nó. Encanto (2021) xoáy sâu vào ẩn ức của từng thành viên trong gia đình đó, những áp lực vô hình khi sinh ra trong một gia đình quan trọng, phải từ bỏ bản thân và từ bỏ những điều mình yêu để bảo vệ cho danh tính gia đình. Bà ngoại Alma, người đứng đầu gia đình Madrigal, là nhân vật được xây dựng thoạt tiên như một tuyến phản diện. Tuy nhiên, khi những sự thật về gia đình càng được hé lộ, ta càng nhận ra đây đúng là điển hình của một người phụ nữ mất chồng, một nách ba con xây dựng nên cơ đồ, đây là kiểu phụ nữ khắc nghiệt với người khác một thì còn khắc nghiệt với bản thân mười. Vì ngôi làng và ngôi nhà là tất cả những gì bà có sau khi đã trải qua quá khứ đau thương, mong muốn được bảo vệ gia đình và gìn giữ gia đình khỏi những điều tồi tệ là một mong muốn chính đáng. Chỉ có điều, đôi khi mong muốn trở thành một nỗi ám ảnh, sự bảo vệ dần dà trở thành một sự níu kéo những vàng son, địa vị của gia đình trong cộng đồng không thể bị lung lay trở thành một áp lực khiến cho bà không thể làm gì khác và cảm giác bất lực càng gia tăng sự khắc nghiệt của bà lên gia đình. Bộ phim đã khắc họa một cách chân thực hình ảnh của một gia đình mang nhiều ẩn ức và tổn thương, một gia đình ngoài tình yêu thương còn luôn luôn cần học cách để chấp nhận nhau hoàn toàn vô điều kiện.

Lấy bối cảnh là văn hóa Colombia, Encaton (2021) muốn tận dụng phông văn hóa coi trọng đời sống và mối gắn kết gia đình của người Colombia để làm tiền đề phát triển một câu chuyện sâu sắc về gia đình. Đây không phải một bộ phim gia đình kết thúc có hậu thông thường của Disney mà nó mang chiều sâu hơn, đây là một dự án thể hiện tham vọng và nỗ lực đổi mới của Disney trong những năm trở lại đây như tôn vinh các giá trị mới, khai thác chất liệu văn hóa bản địa,… Điểm sáng của Encanto là nó tôn vinh được nhiều nét văn hóa bản địa Mỹ Latin như phần âm nhạc mang đậm phong cách dân gian, trang phục, màu da, phong cách của các nhân vật, và cả câu chuyện gia đình. Một điểm sáng nữa là bộ phim đã đề cập đến những vấn đề của thế giới hiện đại như phức cảm của những người di cư – nhập cư, sự đa dạng – thể hiện qua các thiên phú mà mỗi thành viên trong gia đình sở hữu, sức mạnh dàn trải xuyên qua ranh giới của giới tính, vấn đề những gia đình độc hại nơi con cái phải cố sức sống theo mong cầu và kỳ vọng thái quá của cha mẹ. Tuy nhiên, dù có cách khai thác mới lạ và khai triển đề tài tương đối tốt, Encanto (2021) đâu đó vẫn đi theo lối mòn làm phim của Disney đó là mọi chuyện đều được giải quyết dễ dàng bằng phép màu. Có thể do mang một đề tài quá khó nhằn vào phim hoạt hình nên các nhà làm phim cũng đã phải gắng sức để truyền tải nó một cách tươi sáng và nhẹ nhàng, nhưng điều này đã mang đến một hiệu ứng ngược khi khiến cho một đề tài mang sức nặng như gia đình độc hại (toxic family) trở nên có phần đơn giản và dễ giải quyết. Bên cạnh đó, dù tận dụng phông nền văn hóa Mỹ Latin như một cách tôn vinh nền văn hóa này nhưng nó lại không ăn nhập lắm vào đề tài của phim. Có lẽ, do phần đề tài được lựa chọn khá nặng nề tâm lý nên phần tôn vinh văn hóa của bộ phim không có nhiều và khó ăn nhập với đề tài. Nếu đặt trên tương quan so sánh với một bộ phim tương tự là Coco (2017) của Pixar thì dễ thấy Coco (2017) ngoài việc tập trung khai thác đề tài (cũng liên quan đến gia đình) thì Pixar còn khéo léo lồng ghép câu chuyện văn hóa và hài hòa nó cùng với đề tài để người xem có thể liên kết được câu chuyện gia đình với câu chuyện văn hóa, hiểu được gia đình là cội nguồn của một nền văn hóa lớn lao hơn là văn hóa dân tộc. Với Encanto (2021), ngoài phần phục sức, âm nhạc và hình ảnh đậm chất Mỹ Latin thì gần như Disney chưa có sự hài hòa và lồng ghép phần đề tài mà họ muốn đề cập với phông nền văn hóa được lựa chọn, khiến cho người xem có thể bị khớp khi tìm kiếm sự kết nối giữa câu chuyện gia đình nhỏ trong phông nền văn hóa lớn, hoặc giả các nhà làm phim đang muốn xoáy sâu vào kiểu gia đình điển hình tại khu vực Mỹ Latin nhưng điều này cũng cần đánh giá hết sức cẩn trọng để tránh sa đà vào những thiên kiến.

Tựu trung, Encanto (2021) là một bộ phim ổn định mang đề tài mới mẻ, có sức nặng so với những bộ phim khác của Disney, thể hiện tham vọng tôn vinh văn hóa và tái khẳng định vị thế của Walt Disney trong lĩnh vực phim hoạt hình ca nhạc vốn là thế mạnh làm nên tên tuổi của họ. Tuy nhiên, có lẽ việc tập trung vào truyền tải câu chuyện đã khiến nhà làm phim đặt nhẹ bối cảnh văn hóa nên khiến cho bộ phim thiếu sự liên kết cần thiết để khán giả có thể bắt được nhịp câu chuyện và hiểu được độ liên quan giữa câu chuyện gia đình và câu chuyện văn hóa.

Bài viết nằm trong chuyên đề Road to Oscars 2022 của Lena et Films.