[Road to Oscars 2022] Don’t Look Up (2021): Hài hước, lạ, và đầy châm biếm

Sau The Big Short (2015) và Vice (2018), bộ phim mới nhất của Adam McKay – Don’t Look Up (2021) đã tạo nên một cú hit trên toàn cầu. Thật không hổ là một trong những đạo diễn triển vọng nhất hiện nay, Adam McKay đã đưa vào Don’t Look Up (2021) nhiều tâm tư về xã hội bằng cách truyền đạt hài hước, đầy châm biếm nhưng sâu cay khiến cho khán giả phải nghĩ và ngẫm thật lâu về sau.

Don’t Look Up (2021) nói về hai thầy trò giáo sư thiên văn Randall Mindy (Leonardo DiCaprio) và Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) phát hiện ra một Sao Chổi có kích thước to bằng đỉnh Núi Everest đang tiến gần đến Trái Đất. Sự va chạm gây ra có thể hủy diệt toàn bộ hành tinh và nhân loại chỉ còn hơn sáu tháng để giải quyết vấn đề này. Mindy cùng Dibiasky ngay lập tức liên hệ tới NASA, người đứng đầu NASA có vẻ quan tâm tới thông tin mà hai thầy trò cung cấp và lập tức nối máy tới người đứng đầu Văn phòng Điều phối phòng vệ hành tinh – Tiến sỹ Teddy Oglethorpe (Rob Morgan). Ba người đến gặp Tổng thống Janie Orlean (Meryl Streep) để trình bày phát hiện của họ, nhưng trái với mong đợi, bà Tổng thống tỏ ra bình chân như vại một cách kỳ quặc. Thậm chí, cậu con trai của Tổng thống – Jason Orlean (Jonah Hill), Tổng Thư ký Nhà Trắng, còn thi thoảng đá vào vài câu bông đùa. Ba người cảm thấy bất lực trước sự thờ ơ của người đứng đầu đất nước bèn nghĩ đến việc tận dụng hiệu ứng truyền thông, nên Mindy và Kate đồng ý xuất hiện trên một chương trình truyền hình buổi sáng dẫn dắt bởi Brie Evantee (Cate Blanchett) và Jack Bremmer (Tyler Perry) nhưng rốt cuộc Kate lại trở thành trò cười của công chúng. Tại đây, họ nhận ra rằng các chính trị gia chỉ quan tâm đến phiếu bầu, còn giới truyền thông thì chỉ hòng làm vui lòng công chúng ưa thích những thứ hài hước, vô hại. Dường như không có ai quan tâm đến một thảm họa thiên nhiên sắp sửa xảy đến sẽ giết chết tất cả mọi người.

Don’t Look Up (2021) có cách khai thác khác với các bộ phim cùng đề tài. Thường thì, với những bộ phim về thảm họa, khi có một thông tin mang tính khoa học xác nhận rằng Trái Đất sắp đến hồi diệt vong, chính phủ và tất cả mọi người sẽ dồn toàn bộ sự chú ý của mình vào thông tin đó và nỗ lực để hóa giải. Không khí khẩn trương và những pha giật gân, xen lẫn những khó khăn thấy rõ của nhân vật chính để giải quyết vấn đề khiến cho khán giả bị cuốn theo bộ phim không rời. Với Don’t Look Up (2021), sự thờ ơ của chính phủ và sự cợt nhả của giới truyền thông, công chúng mang lại một cảm giác vừa tức cười vừa tức mình, giống như đang xem một trò hề. Đám chính trị gia thì như mấy con công chỉ chăm vuốt cho bộ lông của mình và bợ đỡ tay tỷ phú điên rồ lắm tiền nhiều của (cái này không biết có phải McKay muốn cà khịa Elon Musk không!). Truyền thông thì như một đám ngớ ngẩn chỉ muốn pha trò cho công chúng như hai anh chị MC truyền hình do Cate Blanchett và Tyler Perry thủ vai, cứ cười hềnh hệch cho qua chuyện. Cả bộ phim là sự châm biếm thế giới hiện đại ngày hôm nay của chúng ta. Trong bối cảnh đó, Kate và Mindy dường như là người tỉnh táo duy nhất, đặc biệt là Kate. Cô đi từ trạng thái lo lắng, hoảng sợ và phải kìm nén sự hoảng sợ đó trong suốt quãng thời gian ở DC để mong mọi người nhìn nhận đúng về thảm họa mà họ sắp phải đối mặt, cho đến trạng thái không quan tâm khi những nỗ lực của mình không được đền đáp. Sự nỗ lực cuối cùng của Kate là nói cho mọi người trong một quán bar sự thật là chính phủ không có ý định xử lý vấn đề thảm họa bởi họ tìm thấy một nguồn tài nguyên mới từ ngôi Sao Chổi đang đâm sầm sập xuống Trái Đất và muốn khai thác lợi ích từ đó. Hậu quả của việc đo là Kate bị loại bỏ, cô buộc phải ký một cam kết sẽ không tiết lộ gì thêm về vấn đề này và trở về quê nhà, tránh xa khỏi mọi thứ.

Vấn đề chính trị được nêu ra trong phim khiến cho người xem không khỏi “nóng mặt”. Giới nghệ thuật nói chung và điện ảnh nói riêng thường coi tác phẩm như là mảnh đất màu mỡ để thỏa sức bày tỏ ngoài sự sáng tạo của bản thân, còn có quan điểm chính trị và tư tưởng. Adam McKay khắc họa giới chính khách tệ hại đến cùng cực khi có một bà tổng thống chỉ quan tâm đến phiếu bầu thay vì những vấn đề thực sự có ảnh hưởng đến an nguy quốc gia. Chưa kể, tổng thống còn có vẻ bợ đỡ thái quá một tay tỷ phú điên rồ rặt tư bản chủ nghĩa khi không quan tâm đến bất kể điều gì khác ngoài lợi nhuận. Cậu con trai mang tiếng là Tổng thư ký Nhà Trắng thì như một tay công tử bột bám váy mẹ, còn mẹ anh ta, bà Tổng thống thì không quan tâm đến bất cứ ai ngoài chính bản thân, kể cả thằng con trai duy nhất. Màn kết hợp giữa nữ hoàng không ngai của giới diễn xuất Meryl Streep và Jonah Hill tạo thành một cặp mẹ con đầy tức cười, làm nổi bật sự giễu nhại có chủ đích của đạo diễn. Tuy nhiên, không biết mục đích thực sự đằng sau việc đưa một nữ tổng thống lên phim là gì, nhưng lựa chọn của McKay dễ chừng sẽ làm dấy lên một làn sóng phản đối từ những người ủng hộ hoặc theo thuyết vị nữ. Hình tượng một nữ tổng thống hào nhoáng, giả dối, sượng trân và dân túy trong Janie Orlean không khỏi khiến người ta đặt dấu hỏi vì sao lại lựa chọn một người phụ nữ để vào vai một vị tổng thống lệch chuẩn?

Một khía cạnh khác của câu chuyện tập trung vào sự trỗi dậy mang đầy nguy cơ tiềm tàng của công nghệ và mạng xã hội, công chúng bị dẫn dắt bởi những tiếng cười và thứ tích cực độc hại từ những tập đoàn truyền thông lớn mà đứng sau đó là những bộ óc sừng sỏ nhằm mục đích kéo con người lún sâu vào sự điều phối thông tin của họ để từ đó tạo thành những nguồn lợi vô hình chảy vào túi các ông chủ đứng đằng sau. Những ông chủ như Peter Isherwell (Mark Rylance) không những có thể thao túng công chúng mà còn có thể nắm trong tay người đứng đầu nhà nước và các chính trị gia, một lời ngon ngọt của ông ta có giá trị hơn những công trình nghiên cứu khoa học thực thụ. Thậm chí, một ý tưởng điên rồ gán mác khoa học do Isherwell đưa ra, dù không trải qua đánh giá khoa học, cũng dễ dàng được công chúng chấp nhận bất chấp sự nguy hại tiềm tàng của nó. Khi Mindy nhắc đi nhắc lại về quy trình đánh giá khoa học và đến cuối cùng anh ta bùng nổ khi mọi việc đi quá xa khỏi ngưỡng có thể chấp nhận của một nhà khoa học, Mindy bắt đầu rơi vào bất lực và nhận ra rằng chính bản thân anh ta cũng đang là một trò cười cho thiên hạ, một con tốt phục vụ cho bàn cờ chính trị của những kẻ lắm tâm cơ và nhiều mưu mẹo.

Bên cạnh những vấn đề khá nghiêm túc mà bộ phim đề cập, mạch truyện của Don’t Look Up (2021) lại bị xen vào bằng một diễn biến khá là bất ngờ trong phát triển nhân vật giáo sư Mindy khi anh ta ngoại tình với Brie Evantee (Cate Blanchett). Một điểm kỳ quặc khác trong cách khai triển đề tài của Adam McKay. Thường thấy trong những bộ phim về thảm họa, vào thời khắc cận kề cái chết, mọi người sẽ muốn ở bên cạnh những người thân yêu nhất của mình, cố gắng tìm về với gia đình của mình, còn ở đây, giáo sư Mindy ngoại tình. Anh ta phản bội vợ mình trong thời điểm cận kề với sự diệt vong. Đó không phải một diễn biến thường thấy trong một bộ phim, cũng không hẳn là một diễn biến thường thấy trong cuộc sống. Khó có cách nào để lý giải hợp lý về sự thay đổi của Mindy. Còn diễn xuất của Leonardo DiCaprio thì thực sự xuất sắc khi lột tả từng lớp lang biến chuyển trong tâm lý của giáo sư Mindy, diễn xuất của anh trở thành điểm sáng của cả bộ phim. DiCaprio dường như sống trong nhân vật giáo sư Mindy, anh ta choáng ngợp vì sự chú ý của giới truyền thông – với một giáo sư vô danh thì sự chú ý này quả là quá sức, cái run rẩy và cảm giác lạ lùng của Mindy được DiCaprio thể hiện đầy chân thực. Ở thời điểm Mindy bị phát hiện chuyện ngoại tình và sự bùng nổ cuối cùng của một nhà khoa học chân chính, tất cả mọi sắc thái đều được tiết chế hoàn hảo với đài từ đầy duyên dáng. Chỉ có thể nói, ở độ tuổi U50, DiCaprio đang ở thời kỳ chín muồi của kỹ năng diễn xuất và trên con đường bước chân vào ngôi đền của những huyền thoại.

Ngoài việc quy tụ một dàn sao hạng A, Don’t Look Up (2021) còn không thiếu những tên tuổi trẻ đầy triển vọng như Timotheé Chalamet, Ariana Grande, Jonah Hill. Đặc biệt với chàng lãng tử Timotheé Chalamet, dù chỉ đóng một vai phụ nhưng bộ phim cũng thực sự là một thử thách cho tài năng của anh chàng. Vào vai Yule, cậu trai hẹn hò với Kate sau khi cô trở về từ DC, Timotheé Chalamet bộc lộ nhiều điểm yếu khi đứng cạnh đàn chị Jennifer Lawrence. Anh mờ nhạt bên cạnh Lawrence, không có chất riêng và dường như đàn áp bởi hào quang của đàn chị. Chalamet vẫn chỉ là chàng lãng tử sống thơ thẩn trong Little Women (2019) hay A Rainy Day in New York (2019), anh vẫn chưa thoát ra khỏi những vai diễn đã đo ni đóng giày cho mình dù Chalamet vẫn đang được coi là một trong những diễn viên trẻ triển vọng nhất hiện nay. Đúng là muốn biết hay dở thì phải đặt bên cạnh những người giỏi thực sự thì mới thấy được. Trong Little Women (2019) hay A Rainy Day In New York (2019), thậm chí là trong bộ phim đã khẳng định tên tuổi của Chalamet như Call Me By Your Name (2017), Chalamet tỏ rõ thực lực của mình trước những diễn viên cùng tầm hoặc thấp hơn, chưa kể là những kịch bản được đo ni đóng giày cho khuôn mặt đầy chất thơ và nghệ sỹ của anh. Tuy nhiên, với một bộ phim quy tụ hằng hà sa số các huyền thoại diễn xuất, các ngôi sao đã được cả giới phê bình lẫn giới bình dân khẳng định về tài năng, thì Chalamet quả là một con cá nhỏ trong đại dương, đúng là chỉ có cọ xát thì mới mong trưởng thành được. Hy vọng rằng dự án này sẽ mang lại những bài học để đời cho Chalamet trong nghiệp diễn sau này.

Ngoài nội dung hài hước và dàn sao hạng A, phần nhạc phim, đặc biệt là bài hát chủ đề Just Look Up của Arianna Grande là một điểm sáng của Don’t Look Up (2019). Phần nhạc bắt tai, hợp chủ đề và gói gọn toàn bộ câu chuyện trong bài hát khiến cho nó hoàn toàn có tiềm năng trở thành một tác phẩm âm nhạc độc lập thành công. Dễ chừng Arianna Grande sẽ có thêm một đề cử Grammy cho hoặc Oscar cho Ca khúc trong phim hay nhất.

Don’t Look Up (2021) là một bộ phim thú vị, châm biếm sâu cay và không hề ý nhị. Một bộ phim có thể khiến người ta vừa tức cười vừa tức mình cùng lúc, song lại không thể ngừng trở đi trở lại ngẫm suy về những vấn đề được đề cập.