[Review Sách] "Tư Duy Phi Hiển Nhiên": Trò Chơi Xu Hướng

Là tác giả nổi tiếng trong việc mang tính nhân văn vào kinh doanh và tạo ảnh hưởng, Rohit Bhargava dành sự quan tâm đặc biệt đến tương lai học cũng như ứng dụng cụ thể của nó trong kinh doanh: Quá trình dự báo các xu hướng. Thông qua tác phẩm Tư duy phi hiển nhiên (bản dịch của Đặng Việt Vinh) ông đã chia sẻ cho bạn đọc những thông tin thú vị nằm trong “thực đơn bí mật” để bồi bổ tầm nhìn của các chiến lược gia trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Phi hiển nhiên

Phi hiển nhiên có thể được hiểu là siêu nhiên, dị biệt, lập dị, khác biệt, không bình thường v.v… để chấp nhận những điều như vậy trong cuộc sống hoặc là có tư duy khác biệt hoặc là có tấm lòng bao dung. Thường thì đa số con người ta thích mọi thứ gần gũi, quen thuộc và những thứ tương tự giúp mang đến cảm giác an toàn. Tuy nhiên, ngay từ lời đầu của cuốn sách, tác giả đã nhấn mạnh sự phi hiển nhiên sẽ tràn ngập trong cuốn sách này, đó là điểm cốt lõi cần nhấn mạnh cũng như là khía cạnh sẽ loại bớt kha khá độc giả nếu họ thích sự quen thuộc hay sự hiển nhiên.

Bàn đến bữa sáng, chúng ta luôn có lựa chọn quen thuộc, bàn đến phong cách ăn mặc chúng ta cũng có những lựa chọn quen thuộc, bàn đến danh bạ điện thoại, chắc chắn cũng sẽ có những đầu số quen thuộc. Sự quen thuộc đối lập lại với những gì mới mẻ, thay vì tạo ra thứ mới, thói quen là hành vi tự nhại lại chính nó để đem đến cảm giác ổn định cho chủ thể. Nói cách khác đây là sự thật hiển nhiên kiên cố và chính thống. Tuy nhiên để nhìn ra được một xu hướng mới- một thứ rất có thể đóng vai trò hàng đầu ngay từ khi nó mới xuất hiện, cần một cách nhìn khác. Đó là thứ tư duy phi hiển nhiên được đề cập trong cuốn sách này. Nếu đọc đến đây các bạn vẫn thấy mọi thứ hiển nhiên là như thế thì chúng ta có thể tiếp tục đọc xuống dưới, còn nếu cảm thấy phi hiển nhiên thì đừng ngần ngại đọc tiếp.

Nghệ thuật sàng lọc xu hướng

Xu hướng là những lựa chọn, hình thức, kiểu mẫu xuất hiện để thay đổi hoặc chỉ đơn giản là xuất hiện rồi biến mất như một số trào lưu. Ví dụ như xu hướng thời trang thập niên 70 khác với trào lưu để tóc dài. Xu hướng có tính đại diện cao hơn đồng thời là thứ các nhà sản xuất luôn khao khát bởi nắm bắt được xu hướng cũng tức là nắm được những nhu cầu tiểm ẩn của khách hàng. Khi nhà sản xuất hiện thực hóa được những nhu cầu mà đến chính bản thân khách hàng chưa nắm rõ thì khách hàng thực sự trở thành một vị thượng đế hào phóng. Cả hai đều mong muốn hoặc là nắm được xu hướng hoặc là bắt kịp xu hướng, nhưng phần thắng thường rơi vào nhóm ở trường hợp thứ nhất hơn.

Để biết cách sàng lọc xu hướng thì người ta cần phải có một số dự đoán ban đầu về xu hướng (và tuyệt đối không được quên tính chất dự đoán của nó vì đã là dự đoán thì không thể chắc chắn). Xu hướng là thứ có khả năng sẽ xảy ra nhưng chính xác nó xảy ra như thế nào thì đòi hỏi có cách tư duy khác biệt và sự chú ý đến những dữ kiện khác biệt. Đôi khi để đảm bảo tính chắc chắn, người ta hay dựa vào khoa học, thế nhưng có một ví dụ rất độc đáo tác giả đưa ra trong sách để nhắc nhở rằng khoa học chỉ là công cụ để giúp con người dự đoán, nếu con người lười biếng dự đoán và coi thường các yếu tố như trực giác thì khoa học sẽ dẫn con người đến những xu hướng hiển nhiên mang tính khôi hài: 

Đầu năm 2013, một nghiên cứu sinh tên là Beckie Port thu thập và xuất bản 75 ví dụ về các nhà khoa học sử dụng thẻ tìm kiếm #overlyhonestmethods (tạm dịch #các phương pháp trung thực quá mức cần thiết) lan nhanh như virus một cách vô cùng buồn cười trên mạng để chia sẻ một số sự thực trung thực đến tàn bạo về thực tế nghiên cứu khoa học. Trong số các bài đăng trên Twitter mà Port chia sẻ trên mạng có những câu giải trí như thế này:

"Barbados được lựa chọn làm nghiên cứu trường hợp vì các tác giả có một hy vọng ngây thơ rằng như thế có thể giải thích được tại sao phải đi hiện trường ở đó.#overlyhonestmethods” (@mlkubik).

Chúng tôi sử dụng thuật ngữ thay vì tiếng Anh thông thường để chứng minh rằng 10 làm tiến sĩ và hậu tiến sĩ đã làm cho chúng tôi trở nên thông minh.#overlyhonestmethods”. (@eperlste)

Mặc dù nhận diện xu hướng không phải chuyện dễ dàng nhưng tác giả cũng hào hiệp chia sẻ phương pháp để sàng lọc xu hướng đó là sư tò mò chủ động tìm hiểu những thứ mình muốn biết hoặc chưa nắm rõ, thói quen quan sát bằng cái nhìn có mục đích và phát hiện được những thứ bị bỏ qua, đầu óc thông suốt để thay đổi liên tục bằng sự linh hoạt và cởi mở trong tư duy, kèm theo đó là suy nghĩ thấu đáo, cẩn trọng. Yếu tố cuối cùng, cũng là yếu tốt quan trọng nhất nhưng khó thực hiện nhất đó chính là sự tinh tế thể hiện trong các tiểu tiết song lại kết luận bằng các mô tả đơn giản, dễ hiểu.

Xu hướng có thể là những thứ nằm ngay trước mắt hoặc không và trở ngại của những nhà dự báo luôn là xác định đúng bản chất của một hiện tượng khách quan có nhiều khả năng xảy ra nhất để kết luận nó là một xu hướng bằng một khái niệm dễ hiểu. Một xu hướng là một quan sát độc đáo đã qua sàng lọc về thực tại đang thay đổi nhanh chóng. Dự báo để nắm bắt xu hướng có thể là một công việc đòi hỏi tính chuyên môn mặc dù vậy nếu bạn có khả năng nắm bắt nhanh nhạy hoặc biết quan sát những chi tiết thường bị người khác bỏ lỡ thì đây cũng là một lĩnh vực vô cùng lý thú.

Báo cáo xu hướng phi hiển nhiên năm 2015

Sách giới thiệu những xu hướng phi hiển nhiên ở các lĩnh vực khác nhau do tác giả nhận định và giới thiệu trong một bản báo cáo trước đó của mình năm 2015.

Các xu hướng phi hiển nhiên này thực chất là các gói thông tin đã được nén lại sau khi phân tích cẩn thận nội dung cũng như câu chữ biểu đạt. Tuy nhiên do ưu tiên cách tiếp cận đa nghĩa nên người đọc cần phải dành thời gian để không những đọc mà còn suy ngẫm và tìm dẫn chứng về chúng. Bởi tồn tại ở dạng xu hướng nên tác động của chúng được nhìn nhận ở các khả năng đang được đánh giá bởi những luồng ý kiến trái chiều từ cộng đồng.

Ví dụ như xu hướng phi hiển nhiên “Tự tin khi chụp ảnh tự sướng” đề cập đến lợi ích về mặt tâm lý cho các trẻ em gái đó là giúp các em tự tin hơn về hình ảnh bản thân song cũng không quên nhắc đến sự ưu ái cái tôi trong những tấm ảnh là bước đệm cho thói vị kỷ. Xu hướng phi hiển nhiên “Nội dung có thể nhìn lướt qua” cũng đề cập đến sự bùng nổ thông tin dẫn đến thói quen suy giảm sự tập trung nghiêm trọng của con người (phân tích chỉ ra một nghiên cứu của Trung tâm Thông tin công nghệ sinh học Mỹ vào năm 2013 cho thấy thời gian chú ý trung bình của con người năm 2000 là 12 giây đã giảm xuống còn 8 giây, trong khi khả năng chú ý trung bình của cá vàng là 9 giây) song cũng kết luận rằng đây là cơ hội tốt để trau truốt nhan đề nếu muốn dành được sự quan tâm.

Việc nhìn nhận một xu hướng phi hiển nhiên có suy nghĩ xong không đưa ra ý kiến của bản thân hay những đánh giá đúng hay sai là một quá trình phức tạp mà bạn đọc có thể dễ dàng nhận thấy thông qua phần 2 của cuốn sách.

Hướng dẫn áp dụng xu hướng

Nội dung của phần này sẽ được đề cập cụ thể trong phần 3 của cuốn sách, vậy nên tôi sẽ dành lại nó cho bạn đọc khám phá. Tuy nhiên cũng cần lưu ý biết cách nhận diện xu hướng mới thật sự là yếu tố nên được quan tâm hàng đầu. Với những ý tưởng thú vị, bạn có thể tạo nên những điều tuyệt vời song nếu những thông tin đầu vào ấy lại đầy ý kiến chủ quan hay sai lệch với sự thật thì rất khó để tạo nên một dự báo xu hướng hoàn chỉnh. Ở đây, phi hiển nhiên chính là cuộc chiến chống lại định kiến của chính mình khi đánh giá sự thực khách quan. Cần lưu ý là khi viết review cho cuốn sách này tôi đang lựa chọn trình bày nội dung theo văn phong của tác giả nên chắc chắn không tránh khỏi đôi chỗ phi hiển nhiên, vì bàn đến tư tưởng – công cụ chính thống để tham gia trò chơi dự đoán, thì tính thống nhất ở mỗi đối tượng khác nhau. Do đó, đây cũng là một công việc phi hiển nhiên không kém.

Việc gọi tên chính xác và kịp thời vận dụng các xu hướng là một vấn đề mang đến rất nhiều cơ hội, hơn nữa việc tạo ra các xu hướng và khiến cho nó giống như thật được coi như con đường tắt để đạt được mục đích nhanh hơn. Đây là cách làm thường gặp của những nhà kinh doanh nhạy cảm với cơ hội. Cũng giống như việc nắm bắt được xu hướng, tính hai mặt của nó đôi khi được xem xét dưới góc độ được và mất liên quan đến lợi ích.

Hướng dẫn vận dụng các xu hướng được thiết kế để phục vụ cho những người có thể tận dụng xu hướng đó để phát triển, nếu xu hướng đó mang lại đến những giá trị cho cộng đồng, cho sự tiến bộ của nhân loại theo hướng nhân văn, nhân bản thì nó cần được phát huy. Ngược lại, nếu chỉ một vài cá nhân hoặc một nhóm thu được lợi ích từ đó thì cần phải kịp thời ngăn chặn, loại bỏ. Sự dự đoán không mang tính mưu cầu mà mang tính xây dựng sẽ giúp cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn thay vì chỉ đơn thuần thịnh vượng hơn.

Tư duy phi hiển nhiên là một cuốn sách được viết nên bởi một đầu óc tinh vi, đầy hóm hỉnh. Bạn đọc có thể tìm được rất nhiều gói kiến thức trong sách, tuy nhiên để sách thực sự phát huy giá trị tích cực, hiển nhiên nên đọc sách này một cách chậm rãi và có kiến thức nền về các lĩnh vực khác nhau trong đời sống.

Review chi tiết bởi Nguyễn Phú Hoàng Nam