[Review Sách] “Quyền Lực Mới”: Quyền Lực Của Đám Đông



Quyền lực không đơn thuần là thứ được sở hữu bởi một tổ chức hay một cá nhân trong kỷ nguyên kết nối vạn vật. Trong cuốn Quyền lực mới của hai tác giả Jeremy Heimans & Henry Timms (Huỳnh Hữu Tài dịch) độc giả sẽ có cơ hội đi sâu vào tìm hiểu mã nguồn của quyền lực mới, thứ tưởng chừng vô hại với vài cú click chuột ban đầu nhưng sau đó tự động nhân lên thành một cơn sóng quét sạch mọi vật cản trên đường đi của mình.

Quyền lực: Cũ và Mới

Theo định nghĩa của nhà triết học Bertrand Russell, quyền lực là “khả năng hình thành nên những ảnh hưởng có chủ đích”.

Quyền lực dù cũ hay mới đều là công cụ đắc lực điều khiển con người mà ai cũng có thể hoặc mong muốn mượn tạm. Để mượn được quyền lực ấy, chúng ta cần có sự sở hữu đối với địa vị, vật chất hoặc tư duy cao hơn những người xung quanh. Sau cùng, dù có làm gì đi chăng nữa, quyền lực cơ bản không thuộc sở hữu vĩnh viễn và đó là lý do nó được mở rộng cũng như biến đổi liên tục nhờ vào sự đóng góp của cộng đồng.

Đó cũng là cách quyền lực mới ra đời.

Khi bàn đến quyền lực cũ, chúng ta đang có khái niệm về thứ quyền lực tập trung trong tay số ít, không được san sẻ, mang tính áp đặt, định hướng từ trên xuống theo người dẫn đầu. Quyền lực cũ xác lập trật tự giá trị và cách mà mỗi cá nhân cần phải tham gia cuộc sống như thế nào. Nhưng nói đến quyền lực mới, chúng ta sẽ bàn đến quyền lực thuộc về số đông, được tạo ra bởi sự chia sẻ từ dưới lên. Trong đó định hướng được xuất hiện ngang hàng bằng sự cởi mở. Quyền lực mới tạo ra cơ hội tự xác lập giá trị và khuyến khích cá nhân tham gia cuộc sống theo cách mà họ muốn.

Bạn đọc sẽ cảm thấy hài lòng khi tham khảo ví dụ minh họa về quyền lực mới và quyền lực cũ trong sách thông qua hai trò chơi điện tử nổi tiếng mọi thời đại đó là: Tetris và MineCraft. Hồi ức về trò chơi điện tử cầm tay đen trắng lại xuất hiện khi các cô bé, cậu bé chăm chú nhìn vào màn hình nhỏ xíu trên tay nơi các viên gạch đủ mọi hình dạng rơi xuống và phải nhanh chóng ghép chúng lại thành một đường thẳng để chúng biến mất. Cứ như vậy tốc độ rơi của gạch nhanh dần, khi màn hình bị lấp đầy thì người chơi thua cuộc. Đó là Tetris kèm luật chơi truyền thống của nó. Tuy nhiên, ở MineCraft thì những miếng ghép hình lại không còn là nhân vật chính nữa. Chúng nằm trong tay người chơi và người chơi tạo nên trò chơi với nhà cửa, xe cộ, đồ vật v.v… theo cách họ chọn. Luật chơi đơn giản là những gì người chơi thích thực hiện trong trò chơi.

Sự khác biệt cơ bản nằm ở chỗ người chơi cần phải làm gì trong trò chơi Tetris hay thích làm gì trong MineCraft. Ngày nay, quyền lực cũ và quyền lực mới cũng song song tồn tại như vậy.

Quyền lực mới: Tiềm năng hay cạm bẫy?

Trong khoảng thời gian từ ngày 1 tháng 6 đến ngày 1 tháng 9 năm 2014, có hơn 17 triệu đoạn video về Thách thức Giội xô đá lên đầu được chia sẻ trên Facebook với hơn 10 tỷ lượt xem bởi hơn 440 triệu người dùng. Hiệp hội ALS cuối cùng đã huy động được 115 triệu đô-la vào mùa hè năm đó, cao hơn gấp bốn lần so với ngân sách hàng năm của tổ chức.

Trên đây là ví dụ điển hình về cách mà quyền lực mới mang đến những lợi ích có thực từ không gian ảo. Bằng cách giúp cho con người kết nối với nhau để cùng hướng đến một lý tưởng cao cả nào đó theo cách mà họ muốn, quyền lực mới mang đến trải nghiệm đầy mạnh mẽ khích lệ con người ta hăng hái tham gia cũng như phát huy các sáng kiến của mình. Sự cho đi về vật chất, sức lực, thời gian, tinh thần không đơn thuần là sự đóng góp mà còn được cảm nhận là cách thể hiện trách nhiệm bản thân trong hệ sinh thái của chính mình song vẫn đi kèm tương tác với xã hội.

Tính tự do trong biểu đạt càng củng cố sức mạnh cho quyền lực mới ở chỗ nó xóa đi các khoảng cách trình độ, giải quyết những bất đồng về ngôn ngữ, khó khăn địa lý theo cách hết sức đơn giản. Nếu thấy được một điều gì đó yêu thích, bạn chỉ việc like, share, để lại biểu tượng trái tim hoặc thêm vài hashtag: Quá dễ (và tốn ít thời gian). Quyền lực mới đáp ứng nhu cầu về sự tham gia, hiện hữu của cư dân toàn cầu khi họ trở thành những cư dân của cộng đồng mạng để thực hiện hàng loạt các chiến dịch tình nguyện, gây quỹ vì đối tượng nào đó ý nghĩa hay tạo nên các Meme drop (trào lưu mạng). Đó là tiềm năng của quyền lực mới khi được sử dụng với mục đích tích cực.

Aqsa Mahmood lớn lên trong một gia đình Hồi giáo ôn hòa ở Scotland. Cô đã theo học tại ngôi trường tư thục có tiếng và từng thích đọc truyện Harry Porter. Cô được mô tả là một người không biết phải bắt chuyến xe buýt nào để đến trung tâm thị trấn Glasgow. Tuy nhiên, theo thời gian, cô trở thành một “Kẻ cực đoan trong phòng ngủ”, cô rơi vào một hệ sinh thái trực tuyến đen tối bao vây bởi những nội dụng thuyết phục và những người thuyết phục khôn khéo. Rồi một ngày vào tháng 11, khi cô mới bước vào tuổi mười chín, cô đã biến mất. Bốn ngày sau, cha mẹ cô nghe được tin tức từ cô. Cô đã gọi cho họ từ biên giới Syria. Nhưng đây không phải là kết thúc câu chuyện. Sau khi được tuyển vào ISIS (Nhà nước Hồi giáo tự xưng), bây giờ cô đã trở thành chuyên viên chiêu mộ, người nắm vững các công cụ tham gia trực tuyến và lôi kéo những người khác theo gương của cô ấy. 

Những công cụ tham gia trực tuyến có thể biến một người trở thành ai đó khác hẳn so với bản chất ban đầu của họ. Sức thuyết phục, mời gọi của thế lực nấp sau màn hình chính là sản phẩm của quyền lực mới. Dựa vào các thao tác dụ dỗ, các chiến thuật tâm lý, sự đầu tư thời gian chia sẻ tâm sự, khích lệ. 

Thế giới “mạng” thực sự trở thành căn bếp của những con nhện màu sắc sặc sỡ giăng ra để các con mồi tự đến nộp “mạng”. Khi quyền lực mới bị sử dụng sai mục đích, khả năng phá hoại của nó tương đương những liên kết nó tạo ra, đặc biệt hơn, sự phá hoại mang tính chất quy mô dựa vào chính các cộng đồng đã nuôi dưỡng nó. Để khắc phục thì cần rất nhiều thời gian trong khi các quyền lực cũ hầu như không thể giúp gì.

Quyền lực mới là tiềm năng hay cạm bẫy: Trên thực tế nó là cả hai. Việc có hiểu biết nhất định về cấu trúc nội tại của nó là cần thiết. Bởi quyền lực không có giới hạn là thứ quyền lực không thuộc về con người, chúng nên được kiểm soát.

Cấu trúc của cộng đồng quyền lực mới

Bất kỳ một cộng đồng quyền lực mới nào cũng có ba nhân tố chính: những người tham gia, lực lượng siêu tham gia, và chủ sở hữu hoặc người quản lý nền tảng. Hãy nghĩ về chúng như thể ba góc của một tam giác. 

Người chủ sở hữu hoặc người quản lý nền tảng là người kiểm soát cuộc chơi theo yêu cầu của những người chơi. Facebook hay Wikipedia là ví dụ điển hình cho nền tảng mang tính mở, người sử dụng rất ít có cảm giác bị kiểm soát, ý thức tự do trong khuôn khổ tồn tại mờ nhạt ít gây phiền toái. Sức hút của cộng đồng nằm ở chỗ nó được thiết kế để con người có thể tham gia một cách tự do, đôi khi ý thức nâng cao cái “tôi” không bị phê phán mà ngược lại còn khiến họ nhận được nhiều phản hồi hơn nữa. 

Lực lượng siêu tham gia là những cá nhân đóng góp tích cực cho nền tảng này và làm gia tăng các giá trị cốt lõi để phát huy năng lượng của cộng đồng quyền lực mới. Các tài xế lái xe Grab hoặc hoặc quản trị viên trên Facebook là ví dụ cho lực lượng này. Nếu quyền lợi của họ không được đảm bảo cân xứng như những giá trị họ đã đóng góp, thì họ sẽ không đảm nhiệm sự vận hành sản sinh ra năng lượng nuôi dưỡng quyền lực mới nữa. Điều này giống như một ngôi sao tỏa sáng rồi vụt tắt, chết yểu trong vũ trụ.

Những người tham gia là nhóm tham gia vào các nền tảng, tạo nên đại đa số người dùng của nền tảng. Chẳng hạn như là người dùng Facebook hay người đi xe Grab. Người tham gia sẽ tiêu thụ, chia sẻ, thích ứng, liên kết và tài trợ thay vì đóng vai trò tổ chức như lực lượng siêu tham gia.

Vấn đề lớn nhất trong cộng đồng quyền lực mới chính là cân bằng nhu cầu khác nhau và giải quyết các mâu thuẫn mà ba nhóm này mang lại. Đó cũng là lý do quyền lực mới hiếm khi có được sức mạnh ổn định, bền bỉ như quyền lực cũ. Bản thân nó tiềm ẩn nhiều rủi ro và chằng chịt các kết nối tạm thời, thắng lợi của quyền lực mới đôi khi chỉ được xem như là đạt mục đích ban đầu đã đề ra hoặc duy trì sự tồn tại của chính mình. Đối với quyền lực mới, không có gì là chắc chắn, mọi nguy cơ đều có thể trở thành cơ hội, ngược lại mọi cơ hội đều chứa đựng nguy cơ- Nơi mà sáng kiến mang tính đột phá hay năng khiếu hài hước của đám đông được xem là có giá trị như nhau.

Thuật lãnh đạo trong thời đại Hashtag

Sức mạnh của quyền lực khiến chúng ta phấn khích thế nhưng nếu có rủi ro nào xảy ra thì nhất thiết cần có ai đó chịu trách nhiệm. Theo mô hình quyền lực cũ, việc tìm ra người có trách nhiệm ít khó khăn hơn, họ nắm quyền tức là họ nắm trách nhiệm. Thế nhưng đối với mô hình quyền lực mới, việc tìm ra người có trách nhiệm trong số hàng ngàn người nắm quyền như nhau là trở ngại đáng kể. Vì lẽ đó, bạn đọc có thể phân tích về vài hình mẫu lãnh đạo được thể hiện trong la bàn lãnh đạo do các tác giả cung cấp.

Sự kết hợp mô hình lãnh đạo quyền lực mới với các giá trị quyền lực mới tạo nên Crowds tượng trưng cho người thủ lĩnh cộng đồng. Sứ mệnh của lãnh đạo này là ưu tiên tăng cường quyền lực cho chính cộng đồng thay vì tập trung quyền lực cho bản thân.

Sự kết hợp mô hình lãnh đạo quyền lực cũ với các giá trị quyền lực mới tạo nên Cheerleaders tượng trưng cho người khích lệ, dù đề cao tính hợp tác, tính minh bạch khi tham gia nhưng họ không sẵn sàng chia sẻ lại quyền lực của mình.

Sự kết hợp mô hình lãnh đạo quyền lực cũ với các giá trị quyền lực cũ tạo nên Castles tương trưng cho người chủ lâu đài. Đây là phong cách lãnh đạo truyền thống dựa trên quyền lực tập trung.Sự kết hợp mô hình lãnh đạo quyền lực mới với các giá trị quyền lực cũ tạo nên Co-opters tượng trưng cho người kết nạp. Nhà lãnh đạo khéo léo biết chiều theo ý số đông nhưng vẫn quan tâm đến lợi ích của mình.

Ý nghĩ tự mình tạo dựng hoặc tuyên bố một điều gì đó mới dường như rất hấp dẫn, vì thế luôn có những nhà lãnh đạo thực sự cũng như những nhà lãnh đạo tự phong trong thời kì đan xen giữa quyền lực cũ và quyền lực mới. Khi lãnh đạo làm tốt vai trò của mình thì uy tín của tổ chức được gia tăng thế nhưng khi không làm tốt vai trò, thì lãnh đạo mất uy tín cũng chính là tổ chức bị mất uy tín. Đặc trưng của nhà lãnh đạo quyền lực mới nằm ở chỗ họ cần đảm bảo cho sự phát triển của tổ chức bất kể rằng họ có còn nắm giữ vị trí lãnh đạo nữa hay không. 

Cần thẳng thắn thừa nhận quyền lực mới ra đời không phải để thay thế cho quyền lực cũ mà để từ mâu thuẫn ấy sản sinh ra mối quan hệ giữa con người với con người không còn mang tên quyền lực trong tương lai. Và tương lai ấy hiện vẫn đang nằm ở phía trước.

Lời kết

Tình cờ, bộ phim hoạt hình nổi tiếng Tom & Jerry tương tự như điều người viết review mong muốn chia sẻ với bạn đọc. Chú mèo Tom bắt chuột, còn chú chuột Jerry thì tránh không để bị bắt, thỉnh thoảng chúng cũng hợp tác với nhau. Bởi chúng buộc phải sống trong cùng một ngôi nhà. Tom không có nhiều sáng kiến nhưng quyền lực của nó với chuột là đương nhiên (Tom sống khá dai dù có lúc phải trải qua những tai nạn khủng khiếp). Jerry sáng tạo hơn nhưng cuộc sống của nó lại phụ thuộc vào con người (Jerry có cái hang trong nhà chứ không phải ngoài thiên nhiên). Trò chơi đuổi bắt trong bộ phim hoạt hình ấy là liên tưởng về quyền lực cũ và mới theo cách dễ hiểu nhất.

Sách Quyền lực mới đúc kết bài học từ tri thức trong nhiều lĩnh vực khác nhau như chính trị, văn hóa, y tế, giáo dục, công nghệ. Sự phân tích cặn kẽ các ví dụ cũng như xâu chuỗi chúng lại theo chủ đề gây nên ấn tượng khác lạ đối với người đọc. Bản thân hai tác giả hiện đang là những nhà hoạt động xã hội kiêm đồng sáng lập phong trào (GetUp!- tổ chức chính trị của người Úc; Chiến dịch Avaaz và nền tảng All Out về các quyền cơ bản của cộng đồngLGBT; #GivingTuesday- phong trào từ thiện toàn cầu) nên những chi tiết trong sách vô cùng chân thực và sắc sảo.

Review chi tiết bởi Nguyễn Phú Hoàng Nam-Bookademy