[Review Sách] “Niềm Vui Dạy Học ”: Khởi Đầu Của Tân Giảng Viên

Nếu có ý định trở thành một Giảng viên đại học hay hiện đang là một Giảng viên luôn mong muốn những bài giảng của mình trở nên thật lý thú và hiệu quả thì bạn đọc không nên bỏ lỡ tác phẩm Niềm vui dạy học (Người dịch: Tô Diệu Lan – Trần Lữ Mai Thy; Hiệu đính: Hoàng Kháng) của tác giả Peter Filene, giáo sư lịch sử ở University of North Carolina – Chapel Hill, Hoa Kỳ, là người đã được trao tặng sáu giải thưởng về giảng dạy.

Hiểu chính mình với vai trò giảng viên

Công việc của nhà giáo dục với vị trí là giảng viên đại học luôn đòi hỏi những nỗ lực vươn lên, sự suy nghĩ sáng tạo. Nếu đó là công việc được bạn lựa chọn thì bạn cần thấu hiểu bản thân trước khi bắt tay vào thực hiện nó. Dạy học là nghề cao quý, cũng bởi vậy bạn được trông đợi rất nhiều. Điều ấy có nghĩa bạn cần phải xác định nghiêm túc lý do tại sao bản thân lại muốn trở thành giảng viên và đâu là hình mẫu giảng viên mà bạn mong muốn trở thành. Công việc tưởng chừng đơn giản song thường bị bỏ qua này rất quan trọng bởi nếu dành toàn bộ thời gian cho nghiên cứu hay đầu tư vào các giáo án hoặc chấm các bài kiểm tra mà không mang trong mình lý tưởng nào đó, bạn sẽ nhanh chóng cảm thấy mệt mỏi và tồi tệ hơn, sinh viên sẽ cảm nhận điều đó từ bạn.

Không chỉ cung cấp tri thức, bạn còn là người dẫn dắt cho những sinh viên đến với cuộc sống, giúp họ thoát ra khỏi vùng an toàn của chính họ để tự tin làm chủ cuộc đời mình. Dù là giảng viên, giáo viên hay bất kì một nhà giáo dục nào thì chính bản thân bạn là cuốn giáo trình sinh động nhất. Đó không nên là một cuốn giáo trình mang nội dung khô khan được đánh số nghiêm ngặt.

     Giảng viên này có thể là “mẫu mực về tính khách quan” không thiên vị. Giảng viên kia có thể mong muốn sinh viên cảm nhận được vẻ đẹp và quyền năng của chủ đề môn học. Giảng viên nọ có thể cố gắng thay đổi tính tự mãn của sinh viên bằng cách thách thức sự khôn ngoan thường có của họ và thúc giục họ thách thức lại quan điểm của mình

Hàng ngàn nghiên cứu đã cho thấy những giảng viên giỏi thường thể hiện năm phẩm chất sau (những phẩm chất này phụ thuộc vào những kỹ năng cá nhân hơn là sự tinh thông về mặt học thuật):

Lòng nhiệt tình (enthusiasm) đứng đầu bảng

Cách một giảng viên truyền đạt, nét mặt, điệu bộ, cử chỉ trong buổi học thể hiện sự hứng thú của họ với bộ môn họ đang giảng dạy. Sự đam mê trong lĩnh vực để lại ấn tượng mạnh trong lòng sinh viên. Chính điều này lôi cuốn sinh viên tham gia tương tác với giảng viên và phần nào đó, ảnh hưởng sự nhiệt tình cũng như lòng yêu thích môn học. Giảng viên là nguồn cảm hứng để những sinh viên kiên nhẫn lắng nghe để rồi khám phá ra mong muốn tiềm ẩn của mình đối với từng lĩnh vực khác nhau trong học tập cũng như cuộc sống.

Sự rõ ràng (Clarity)

Đối thoại hay giảng bài cho sinh viên tức là đang hướng dẫn cho những con người mới đến với những lĩnh vực mới. Sự uyên bác được trình bày theo cách tinh gọn, dễ hiểu là điều những giảng viên giỏi thường làm. Đối với các nhà nghiên cứu hay các đồng nghiệp, đó có thể bị coi là vắn tắt thế nhưng đối với những sinh viên thì một buổi trình diễn các ngôn ngữ hàn lâm hay phô diễn các kiến thức cao siêu không phải là một tiết học thú vị. Trước hết đó cần là cuộc đối thoại giữa những con người bình thường với nhau. Để đạt được hiệu quả giao tiếp thì thông điệp cần rõ ràng để phát huy tính hiệu quả bởi trong tất cả các sinh viên ngồi nghe giảng thì có cả những nhà nghiên cứu tương lai song cũng có những người nghệ sĩ, những thợ máy, đầu bếp tương lai- họ mong chờ thứ gì đó hữu ích và dễ sử dụng, cho nên giảng viên cần duy trì sự đơn giản và rõ ràng trong mọi tình huống. 

Cách thức tổ chức (organization)

Trong lớp học, người học là trung tâm nhưng để giúp họ nhận ra điều ấy, giảng viên còn cần là những điều phối viên giỏi biết cách tổ chức các buổi học có kết hợp nhiều biện pháp và hoạt động khác nhau. Tổ chức tốt sẽ tiết kiệm thời gian của đôi bên mà vẫn đảm bảo hiệu quả nội dung môn học. Thời gian và nhu cầu truyền thụ kiến thức sẽ giúp các giảng viên tìm ra cách tổ chức tốt nhất dựa vào đặc điểm của lớp học.

Khơi dậy (Stimulating)

Con người luôn có khát khao học tập đối với những kiến thức hữu ích để giúp cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn. Thế nhưng, hành trình này luôn bị gián đoạn bởi những nhu cầu giải trí, sự ham nghỉ ngơi hay thói quen trì trệ. Khơi dậy khát khao học tập cho sinh viên là lời hứa mà những giảng viên tâm huyết luôn dành trọn thời gian tìm cách thực hiện. Khi sinh viên muốn học thì việc học mới thực sự bắt đầu. Để làm như vậy giảng viên cần tạo ra sự hào hứng trong lớp học cũng như biết cách tỏa ra niềm tin mãnh liệt vào những điều tích cực. Có thể coi đây là năng lực hiếm của những giảng viên sở hữu nhân cách đặc biệt thu hút. Thế nhưng nếu có sự nhiệt tình đối với bộ môn mình đang giảng dạy thì bất kể giảng viên nào cũng có thể làm được.

Quan tâm (Care)

Ngay từ khi bước vào lớp học thì giữa giảng viên và sinh viên đã hình thành mối quan hệ. Không mối quan hệ nào đủ khả năng phát triển tốt đẹp nếu thiếu đi sự quan tâm lẫn nhau và trong tình huống này, giảng viên cần là người thực hiện trước. Giảng viên tốt quan tâm đến sinh viên bằng cách đối xử với họ một cách công bằng, muốn sinh viên thành công, tôn trọng và động viên giúp đỡ sinh viên trong phạm vi khả năng của mình.

Giảng dạy: Khoa học mang tính nghệ thuật

Vấn đề đầu tiên giảng viên mới gặp phải đó là xây dựng đề cương khóa học. Đề cương khóa học mô tả các hoạt động sẽ diễn ra, những kết quả được kì vọng và trách nhiệm của những thành viên tham gia khóa học. Đề cương khóa học là tấm bản đồ giúp giảng viên, sinh viên theo dõi được lịch trình lớp học để chuẩn bị trước cho hoạt động giảng dạy, thảo luận, làm bài kiểm tra, hoặc chấm điểm thành phần.

Trái với hình dung thông thường về một bản đề cương chi tiết, độ dài của đề cương không quyết định tính chi tiết của chính nó mà là thông tin bản đề cương ấy chuyển tải đến người đọc. Theo kinh nghiệm của tác giả, bản đề cương khóa học tốt nêu lên được bản chất môn học và gói gọn hai mục tiêu chính sau khi khóa học đó kết thúc. Đề ra quá nhiều mục tiêu sẽ khiến cho người học và giảng viên bị quá tải.

Sau khi chuẩn bị xong đề cương khóa học, người giảng viên sẽ trực tiếp đứng lớp để giảng bài. Giảng bài khác hoàn toàn so với đọc bài giảng, người giảng viên sẽ không được đọc lại những kiến thức vốn đã được chuẩn bị sẵn rất công phu của mình mà thay vào đó sẽ phải thuyết trình. Trong lúc thuyết trình, họ có thể kết hợp thêm tranh ảnh, biểu đồ và các thiết bị công nghệ thông tin để hỗ trợ giảng dạy nhưng không nên để cho các thiết bị ấy lấn át đi sự hiện diện của mình. Những khoảng nghỉ ngắn xen kẽ những câu hỏi phù hợp trong lúc giảng bài sẽ gia tăng sự tham gia của sinh viên và hồi tưởng lại những kiến thức đã được đề cập đến trong thời gian học tập.

Thời điểm gặt hái thành quả lao động của người giảng viên đến khi họ bắt đầu cho sinh viên của mình thảo luận. Mặc dù có rất nhiều các phương pháp để đánh giá năng lực của sinh viên nhưng để cùng lúc đo lường cả ý thức và kiến thức cũng như khả năng áp dụng vào hoạt động thực tế thì thảo luận là cách làm tương đối phù hợp. Sinh viên được phép bày tỏ quan điểm cá nhân mà vẫn có cơ hội lắng nghe quan điểm của bạn học để năng cao năng lực nhận thức của bản thân.

Buổi thảo luận thành công có đặc điểm là sự tham gia tích cực của các thành viên trong nhóm, có sự tham khảo các tài liệu liên quan đến môn học từ trước, đặc biệt là có được giải pháp cuối cùng cho vấn đề được thảo luận. Sau khi thảo luận kết thúc thì giảng viên sẽ tập hợp đánh giá những ưu điểm và hạn chế kết quả chung của buổi thảo luận. Nhiệm vụ khó khăn này sẽ liên quan đến những lời nhận xét và điểm số- thứ khiến cho ranh giới giữa việc học để nâng cao tri thức hay học để đạt được thành tích cao trở nên mong manh.

        Đánh giá là rà soát lại. Đó là một dịp để giúp sinh viên hiểu họ đã tiến bộ như thế nào. Nó là một nửa trong phần đối  thoại giảng viên – sinh viên của bạn.

Khi chấm điểm hoặc nhận xét năng lực học tập của sinh viên, mọi thứ cần được minh bạch, rõ ràng. Điểm số không đủ để phản ánh toàn bộ quá trình làm việc của sinh viên mà sinh viên còn cần đến những lời nhận xét chính xác nhưng tinh tế để duy trì lòng hăng hái học tập của họ. Nếu như họ được điểm cao, hay nêu rõ lý do và ngược lại nếu điểm số của họ thấp, hay giải thích nguyên nhân. Công việc này đòi hỏi người giảng viên tận tâm và thật lòng mong cho sinh viên của mình tiến bộ. Việc cho điểm không kèm theo nhận xét cụ thể dường như là sự lãng quên quá trình mà chỉ nhìn vào kết quả, cách làm ấy là đúng nhưng chưa đủ trong giáo dục nhân cách con người. Để hỗ trợ quá trình chấm bài khách quan hơn, người giảng viên cần dành thời gian xây dựng một bảng tiêu chí rõ ràng kèm theo thang điểm cụ thể cho từng tiêu chí ấy. Cuối cùng là viết lời nhận xét.

    Hãy thu hút sự chú ý của sinh viên (và như vậy cũng tiết kiệm sức lực của bạn) bằng cách dồn hầu hết các nhận xét của bạn thành một phần cô đọng, cân nhắc kỹ lưỡng ở cuối bài. Để đoạn nhận xét đó trong khung như là một bức thư bạn gửi cho người viết, và xưng hô theo đúng tên của họ.

Những điều không nên quên

Cùng với duy trì giảng dạy, để sinh tồn trong môi trường học thuật người giảng viên buộc phải có thời gian để nghiên cứu, công bố các công trình khoa học. Nỗ lực học tập suốt đời của họ là bắt buộc. Yếu tố này khiến cho công việc của giảng viên thú vị hơn song cũng gian nan hơn.

Trên thực tế, để làm tốt cùng lúc cả giảng dạy và nghiên cứu, các giảng viên đã phải hi sinh rất nhiều khoảng khắc vui vẻ trong cuộc sống của mình: Từ thời gian thư thái đi xem phim hay dành cho việc chơi môn thể thao yêu thích. Mặt khác, dù cho kỹ năng giảng dạy được đánh giá cao song số lượng các công trình nghiên cứu mới là cơ hội giúp các giảng viên thăng tiến trong sự nghiệp và được cộng đồng thừa nhận.

Nghiệp vụ sư phạm là chức năng quan trọng nhưng năng lực nghiên cứu mới là tấm vé quyết định tương lai của giảng viên. Để thích ứng với hoàn cảnh ấy, giảng viên phải từ bỏ thói quen cầu toàn cũng như học cách thấu hiểu với những lần sinh viên không hoàn thành yêu cầu bởi những lý do như: bận đi làm thêm, đau ốm hay không biết tìm nguồn tài liệu, thậm chí, kể cả do họ lười biếng. Bởi trong lớp học, sinh viên của bạn có nhiều dự định trong cuộc sống cũng như nhiều tiết học trong một ngày. Hãy luôn cho họ cơ hội thứ hai bởi chính giảng viên cũng có những giới hạn về sức lực, thời gian và kiến thức.

Sự xuất sắc trong hoạt động giảng dạy không giống như sự xuất sắc trong hoạt động nghiên cứu học thuật.

Cố gắng giảng dạy không đồng nghĩa với tự vắt kiệt sức mình, giảng viên cần biết cách cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Để trở nên xuất sắc ở khía cạnh này đồng nghĩa với việc bạn sẽ trở nên yếu kém ở khía cạnh khác. Nếu dành trọn thời gian cho công việc và chỉ cho công việc, cuộc sống của giảng viên sẽ mất cân đối, từ đó năng lực của họ sẽ dần dần cạn kiệt bởi thiếu vắng những phút giây đầm ấm bên gia đình hay thưởng thức những thú vui đời thường. Hậu quả là những giảng viên này không bao giờ còn có thể tận tâm tận trí cho các bài giảng và những sinh viên mình từng vô cùng yêu quý.

Lời kết

Tôi yêu thích suy nghĩ cũng như đã lựa chọn gắn bó với hoạt động giáo dục, vậy nên viết review cuốn sách này là một trải nghiệm thú vị. Cuốn sách giúp tôi nhớ lại quãng thời gian học đại học, tôi đã vô tư thưởng thức hay vô tình bỏ lỡ các bài giảng từ những giảng viên- mà không thể hình dung được đầy đủ nỗ lực tuyệt vời họ đã đầu tư cho từng bài giảng. Dạy học và học đều cần đến niềm vui cũng như người dạy và người học nên mang lại cho nhau niềm vui. Bởi khi đến bên nhau, họ đang tự mở ra cho mình những chân trời mới.

Sách Niềm vui dạy học là tấm bản đồ hướng dẫn thực hành đối với các tân giảng viên Đại học. Bằng những chia sẻ thiết thực mang tính gợi mở, người đọc có thể tiếp thu chọn lọc và tự do sáng tạo để khiến cho hoạt động giáo dục trở nên hiệu quả và lý thú hơn.

Review chi tiết bởi Nguyễn Phú Hoàng Nam- Bookademy