[Review Sách] Những kỳ vọng lớn lao

Lần đầu tiên thấy cuốn sách này, tôi đã đọc thử khoảng 10 trang. Sau đó thì tôi cất đi vì cảm thấy hơi khó hiểu, dài dòng. Sau 5 năm, tình cờ tôi lại được cho mượn. Tôi quyết tâm đọc hết để rồi nhận ra “Những kỳ vọng lớn lao” của Charles Dickens là một tác phẩm có giá trị.

Vậy mới biết, định nghĩa về một cuốn sách hay mông lung nhường nào. Bởi giá trị của cuốn sách đôi khi không nằm ở tự thân, mà nằm ở khả năng thẩm thấu của người đọc và thời điểm họ đọc cuốn sách ấy. Do đó, chúng ta đừng ép bản thân hay người khác đọc những tác phẩm kinh điển, được đánh giá tích cực mà hay thong thả chờ đợi thời điểm thích hợp. Tôi nhận thấy thường là thời điểm này sẽ đến sớm hơn với những cá nhân có tinh thần nỗ lực vươn lên, chăm chỉ và sẽ lâu hơn với những ai chưa cảm thấy việc phát triển bản thân là cần thiết.

Giờ thì quay lại với tác phẩm “Những kỳ vọng lớn lao”. Nhan đề này có chút gì đó vừa bi, vừa hài như chính nội dung của nó. Thế giới của chú bé Pip, sau đó là quý ông Pip dường như là một vũ trụ độc lập. Nơi đó Pip thoát ly khỏi tác giả để tự do sống và đưa ra lựa chọn của riêng mình- khi thì rất khôn ngoan, lúc thì lại cực vụng dại. Làm gì có bức chân dung nào về giống người chính xác hơn như vậy?

Những kỳ vọng của Pip

Pip là một chú bé mồ côi có tương lai ảm đạm. Cậu sống trong lò rèn với người chị gái tính nóng như lửa nhưng bù lại có ông anh rể Joe nhân hậu, thích bầu bạn với Pip. Pip chưa hề có khát vọng gì cho đến khi được dẫn đến tòa biệt thự hoang tàn của bà Havisham (vì sao nó trở nên hoang tàn như chính chủ nhân của nó, thì mời bạn đọc sách).

Tại đây, Pip lần đầu gặp Estella. Cô gái này được bà Havisham nuôi dạy với mục đích là khiến cho mọi người đàn ông trên thế giới đau khổ. Cô quả thực có rất nhiều “vũ khí” để nhận sứ mệnh báo thù ấy: sự xinh đẹp, thông minh, thêm chút bất kham, kiêu kỳ, quý phái và tâm tính lạnh lùng. Pip ý thức về địa vị nhỏ bé của mình rồi cảm thấy xấu hổ. Niềm hạnh phúc trẻ thơ đã rời bỏ Pip khi cậu từ chối nơi mình thuộc về.

Ao ước về một cuộc đời vương giả của chàng hoàng tử xứng đáng sánh bước cùng nàng công chúa Estella đã khiến Pip thao thức nhiều ngày. Rồi đột nhiên một vận may lạ lùng xuất hiện: Pip được ông luật sư già dặn Jagger thông báo cậu sẽ nhận được quyền thừa kế một gia tài to lớn. Gia tài này đủ lớn để cậu hiện thực hóa mộng làm quý ông, sống sung túc, đường hoàng ở London.

Mọi thứ quá bất ngờ, quá tốt đẹp. Pip đã đưa ra lựa chọn của mình. Mặc dù chút gì đó trong lương tâm vẫn nói với cậu rằng: rời xa người anh Joe tốt bụng đã che chở mình suốt thời thơ ấu và cô gái đôn hậu Biddy không phải là điều cậu thật lòng muốn. Nhưng con người có thể làm gì đây trước những cụm từ khiêu gợi như: “triển vọng tương lai”, “gia tài kếch xù”, “quý ông giàu có”? Một người từng trải chưa chắc đã không nao lòng, huống hồ đây lại là một chú bé mồ côi đang ước ao những vận may sẽ đến với mình trong đời, để trở thành chàng hoàng tử sánh vai cùng công chúa.

Đến đoạn này tôi chợt nghĩ, hóa ra cổ tích không phải lúc nào cũng đẹp và mang lại niềm vui. Ngày thơ bé, người ta thích đọc cổ tích vì nó mang đến viễn cảnh tốt đẹp. Nhưng rồi trưởng thành hơn, biết đọc lại cổ tích thì người ta nhận ra cổ tích đôi khi lại là khởi nguồn của nhiều bi kịch. Nhất là khi con người quyết định mang cổ tích vào đời thực.

Pip bước vào đời sống vật chất giàu có nhưng thiếu thốn tình người ở London. Mọi người ở đây làm việc theo phận sự và phận sự ấy gắn chặt với lợi ích. Nếu không có người bạn tốt Herbert thay thế Joe chăm nom Pip, có lẽ cậu đã không giữ gìn lại được chút thiện lương còn sót trong mình.

Pip dùng tiền chu cấp từ vị ân nhân bí ẩn để học tập, vui chơi, mua sắm quần áo, giao lưu với tầng lớp quý tộc (hoặc ngộ nhận là quý tộc). Có nhiều cách để một quý ông trẻ tuổi tiêu tiền, nhất là khi không ít kẻ xung quanh biết quý ông này có nhiều tiền.

Dần dần, Pip hòa nhập vào đời sống của tầng lớp giàu có (hoặc ngộ nhận là giàu có). Nhưng điều cậu tha thiết không phải là sự giàu có. Pip tin sự giàu có là chiếc chìa khóa vàng để mở cửa trái tim của tiểu thư Estella. Cậu đã từ bỏ những người bạn bình dân như Joe và Biddy cũng chỉ vì mục đích này. Một chàng trai trẻ si tình, liệu có thể trách gì chàng ta?

Nỗi thất vọng của Pip

Tiền bạc có thể tạo nên một quý ông. Đó là điều mà vị ân nhân bí ẩn của Pip tin. Nhân vật này giấu kín hành tung, chỉ cung cấp tiền để đảm bảo Pip sẽ trở thành quý ông. Vậy là trong lúc Pip cần trở thành quý ông để chinh phục ái tình thì vị ân nhân kia cần quý ông đó là Pip.

Trong khi đợi màn kịch từ từ đi đến hồi kết, Pip vướng vào nợ nần do thói quen tiêu xài phung phí. Những người bạn thân thiết với Pip từ thuở hàn vi dĩ nhiên khó nhận được lợi lộc gì từ cậu. Nhưng đám bạn xu thời và cánh con buôn lẻo mép thì kiếm chác được từ cậu chẳng mấy khó khăn. Pip ngạo mạn nhìn nhận trang phục của Joe thật xấu xí, phong cách của anh và Biddy thật quê mùa. Quả đúng là trong đời thực, những con người sống chân thành, mộc mạc hay bị xem thường như vậy. Trong khi đó, nếu chưng diện màu mè, nói năng kiểu cách, tiêu xài lung tung và biết khoe khoang thì ai cũng có thể khiến bản thân trở nên quan trọng hơn. Pip nghĩ giờ đây mình là một nhân vật quan trọng như vậy. Chú bé tội nghiệp vẫn đang khá hài lòng trong bộ quần áo “quý ông” mà dư luận khoác lên.

Kỳ vọng lớn lao của Pip như tảng màu sắc nhanh bồi, nhanh lở. Cậu bắt đầu nhận ra đời sống của mình chỉ là chú rối trong màn kịch. Một đầu dây do bà Havisham, một đầu dây do nhân vật bí ẩn, một đầu dây thuộc về Estella và một đầu dây của ông Jagger. Điều đáng quan ngại là họ đều mang nỗi cay đắng, thận trọng với cuộc đời và Pip đen đủi trở thành lối tắt mà họ ném lại những gì cuộc đời đã buộc họ phải nhận. Một quý ông bằng gỗ nhảy múa trong bộ trang phục đắt tiền- món đồ chơi hoàn hảo cho những con người khốn khổ méo mó về nhận thức, cảm xúc.

Nỗi ê chề ở chặng đời phía sau của Pip còn dài. Nhưng tôi không kể thêm mà xin dành tặng bạn đọc tự khám phá. Có thể tôi đã phân tích khá nhiều những thiếu sót của Pip, nhưng thú thực tôi không hề ghét mà thậm chí còn rất cảm thông cho nhân vật này.

Như tôi đã chia sẻ phía trên, liệu có con người nào (bao gồm cả chính tôi) khi còn trẻ có thể đủ tỉnh táo để nhận biết rằng sau kỳ vọng lớn lao về của cải, sắc đẹp, danh vọng là một khoảng trống lớn lao? Bằng giọng vài hài hước, nhiều ẩn dụ- mà đôi chỗ đọc nguyên tác chắc mới hiểu thấu đáo, tác giả Charles Dickens đã dùng cả niềm vui và nỗi buồn để kể câu chuyện về kiếp người. Kiếp người có lẽ là một giỏ hàng mà người ta đựng vào đó đủ thứ cần lẫn không cần, những thứ họ muốn có và khi chưa có được thì ước ao nhưng có được rồi thì lại để lăn lóc cho đến lúc thất lạc. Tôi nghĩ dù chọn lựa thế nào thì họ cũng vẫn phải dùng tháng năm chi trả cho những gì mình đã chọn với nguyên tắc “hàng hóa đã mua, miễn đổi trả lại”.

Niềm hy vọng

Gấp cuốn sách lại, trong tôi có một cảm giác nhẹ nhõm, dù chưa thực sự thỏa lòng. Biết sao được, khi trang viết đã tả thực về đời và đời thì đúng là như thế. Mọi thứ cuối cùng chỉ còn lại một đống đổ nát, nhưng không nên vậy mà bi quan, bạn ạ.

Giống như Pip, bản chất là một cậu bé bất hạnh nhưng tốt bụng. Pip đã không tìm thấy hạnh phúc của đời mình, nhưng cậu vẫn quyết định làm một con người tử tế. Chẳng còn gì lớn lao nữa, Pip nhận ra sự bé nhỏ của mình. Đó là khi cậu thực sự trưởng thành. Cậu đã nuôi dưỡng mầm sống của những điều tốt đẹp trong mọi hoàn cảnh để rồi khi mầm sống ấy bung nở, Pip không còn ngờ nghệch đến đáng cười và si tình đến đáng thương nữa. Cậu đã là một quý ông thực thụ, không trông chờ món thừa kế nào mà tự mình gây dựng tài sản bằng sự chăm chỉ và lối sống biết đủ.

Một quý ông có thể làm ra tiền, nhưng tiền không thể làm ra một quý ông. Vị ân nhân của Pip trên trời xanh chắc cũng khó có thể phản đối điều này.

Tôi tin rằng “Những kỳ vọng lớn lao” bàn đến nhân loại không hẳn chỉ toàn nỗi thất vọng với nhận thức có hạn kèm theo vô hạn thói hư tật xấu. Tác giả còn nhìn thấy cả hy vọng nơi những con người biết đứng dậy sau khi vấp ngã với tràn trề lòng bao dung nữa. Họ đã sống, đã sai, rồi cuối cùng đã sửa để sống tiếp.

Một cái kết không trọn vẹn, nhưng dù thích hay không thì chúng ta vẫn còn đó hy vọng. Cuộc sống có thể là một chuỗi dài những hy vọng và đợi chờ kiểu như vậy. Như Pip vẫn đợi chờ Estella, như Joe và Biddy hiền hậu luôn bao dung với Pip.

Thay cho lời kết

Mỗi lần viết bài điểm sách là mỗi trải nghiệm độc đáo với cá nhân tôi. Bởi tôi được đọc cuốn sách mình muốn và viết ra điều mình nghĩ. Do đó, bài điểm sách của tôi không hẳn là kênh thông tin tốt nhất để bạn hiểu đầy đủ về tác phẩm. Bạn đọc nên trực tiếp gặp gỡ tác phẩm hoặc tìm kiếm những tin tức điểm sách chi tiết hơn bài của tôi.

Hai tập sách “Những kỳ vọng lớn lao” (dịch giả Quỳnh Phương) hơn 800 trang là một hành trình đầy hứng khởi với tôi trong những ngày đầu năm 2025. Trong năm mới, hy vọng các bạn tìm thấy niềm vui, kiên định giữ thói quen với việc đọc sách.

Bởi việc đọc giúp chúng ta hiểu bản thân mình và thế giới. Mà theo tôi, cả hai đều phong phú và đầy ắp hy vọng dành cho nhau.