[Review Sách] “EQ Trí Thông Minh Xúc Cảm Trong Công Việc”: Tạo Tác Kim Cương Thô

Giữa lý trí và cảm xúc luôn tồn tại một khái niệm, gọi là con người. Để có thể tồn tại cũng như vươn lên không ngừng trong cuộc sống, chúng ta buộc phải tìm ra cách sử dụng rất nhiều thứ bằng lý trí. Tuy nhiên, không ít người đã quên rằng vẫn còn lại nguồn tài nguyên đặc biệt chưa được vận dụng đúng đắn: Cảm xúc. Nếu đang tò mò muốn hiểu rõ hơn lĩnh vực thú vị này, bạn nên đọc cuốn sách EQ Trí Thông Minh Xúc Cảm Trong Công Việc của tác giả Justin Bariso (Lương Huỳnh Trọng Nghĩa dịch).           

Từ lý thuyết đến thực hành

 Gần đây các cuốn sách bàn về trí tuệ cảm xúc trở nên tương đối phổ biến. Tôi vẫn nhớ cách đây ít lâu cũng đã từng có bài review cuốn Trí thông minh cảm xúc for Dummies dành tặng bạn đọc. Từ bao giờ, chúng ta quan tâm đến lĩnh vực này như vậy ? Theo suy nghĩ của tôi, đó là lúc sau khi đã vận dụng hết trí tuệ để đạt được thành quả nào đó, chúng ta vẫn cảm thấy không hài lòng. Các mối quan hệ thì trở nên phai nhạt và bản thân thì góp phần không nhỏ để tạo nên chính khoảng cách đó. Ai đã từng cảm thấy chán chường, bi quan, thất vọng, giận dữ hoặc ngược lại là phấn khích, hăng hái, lạc quan đều nhận thấy rõ sau mỗi trạng thái ấy, cuộc đời đều có bước ngoặt đáng nhớ.

Như vậy chất lượng cuộc sống không chỉ nằm ở những thứ chúng ta sở hữu mà còn ở cảm nhận của chúng ta với những thứ đó. Và dù lý thuyết có mô tả trí thông minh cảm xúc là gì đi chăng nữa thì tác động của nó đến cuộc đời là không hề nhỏ. Bởi nếu có trí thông minh cảm xúc thì cảm xúc sẽ trở thành trợ lý đắc lực của chúng ta còn nếu không, nó sẽ trở thành kẻ thù quyền lực mà không ai muốn đối đầu. Ứng dụng của trí thông minh cảm xúc không chỉ giới hạn trong công việc mà còn trong suốt hành trình chúng ta vui đùa ở thế giới này.

Mặc dù nhiều nhà nghiên cứu thích viết tắt “Trí tuệ xúc cảm” là EI (emotional intelligence) trong các bài báo học thuật và nghiên cứu, nhưng EQ (viết tắt của “emotional intelligence quotient” – chỉ số Trí tuệ xúc cảm) mới là thuật ngữ thông dụng, dễ bắt gặp trong nhiều ngôn ngữ khác nhau. Trí tuệ xúc cảm là khả năng khiến cảm xúc trợ giúp thay vì chống lại bạn.

Bằng những khả năng như: Tự nhận thức, tự kiểm soát, nhận thức xã hội, quản lý mối quan hệ, trí tuệ cảm xúc giống với hộp bút màu giúp chúng ta tô lên thực tại. Một bức tranh tràn đầy màu sắc tươi sáng hay u buồn ảm đạm là phụ thuộc vào bạn.

Khởi đầu bằng luyện tập

Luyện tập, luyện tập và luyện tập là chìa khóa của mọi thứ hay ho, hữu ích con người mong muốn có được. Khi chúng ta khao khát muốn làm chủ được cảm xúc, thì chúng ta sẽ làm được việc đó bằng sự khổ luyện (khổ luyện theo đúng nghĩa vì cảm xúc không giống với bất kì điều gì chúng ta đã biết hay đã từng chiến thắng trước đây). Khi giận dữ phản ứng tự nhiên là mất kiểm soát, khi buồn bã phản ứng tự nhiên là chán nản, khi cảm thấy vui sướng phản ứng tự nhiên là mất kiểm soát. Đã bao giờ vì tức giận mà bạn làm tổn thương người khác ? vì buồn bã mà bỏ lỡ cơ hội hay vì vui sướng mà gây ra nhưng hậu quả xấu hay chưa ? Nếu đã từng như vậy, có lẽ việc sử dụng các phương pháp sau đây sẽ là khởi đầu tốt để bạn bắt đầu luyện tập trí thông minh cảm xúc cho chính mình. Trước hết , hãy thử hình dung bạn đang có trong tay một chiếc điều khiển thần kì có đủ các công cụ cần thiết trong bộ điều chỉnh cảm xúc:

Tạm dừng (Pause): Biết dừng lại khi cảm xúc trở nên tiêu cực hoặc bắt đầu nhân lên thôi thúc bạn làm việc gì đó khi chưa có suy tính kĩ càng.

Âm lượng (Volume): Khi giao tiếp, đối phương sẽ có cùng tông giọng và thái độ với bạn, nếu nhận thấy mình bắt đầu cao giọng hay lớn tiếng thì bạn cần chủ động điều chỉnh lại giọng nói sao cho dễ nghe hơn.

Im lặng (Mute): Nếu đột nhiên có những đợt dâng trào cảm xúc và bạn biết chắc mình sẽ có hành động hay lời nói gây ảnh hưởng đến mối quan hệ, thì bạn nên chủ động tạm thời im lặng.

Ghi âm (Record): Không phải là rút điện thoại ra để ghi âm lời nói của người khác rồi sau đó làm bằng chứng chống lại họ mà là lắng nghe quan điểm, cảm nhận của người khác để thấu hiểu họ hơn. Bạn khó có thể đồng cảm với người mà bạn không hiểu.

Tua lại (Rewind): Đây là lúc rút kinh nghiệm và tìm hiểu cặn kẽ tình huống giao tiếp đầy cảm xúc đã qua. Dù kết thúc có tốt đẹp hay không, chịu khó hồi tưởng sẽ đem đến cho bạn nhiều thông tin hữu ích.

Tua nhanh (Fast – Forward): Cảm xúc diễn ra tự nhiên, nó có thể tốt hoặc xấu song bạn cần phải học cách nhìn nhận trước hành động sau cảm xúc đó. Ví dụ như bạn biết mình dễ dàng nổi cáu nếu ai đó vô ý vào phòng mà không gõ cửa, thì có thể tạm thời dừng công việc đang làm dở lại, đi dạo bên ngoài và sau đó quay lại nói chuyện với họ thay vì chỉ trích họ ngay lập tức.

Xem trước (Trailer): Đây là mẹo hay để bắt đầu làm điều gì đó bạn đang trì hoãn hay lo ngại. Thử làm chúng chỉ trong vòng 5 phút  là cách tạo nên bước đà để bạn lấy cảm giác hứng thú khi bắt đầu các công đoạn tiếp theo. Sự trì hoãn sẽ ngăn chúng ta khởi đầu làm những việc lớn hay những việc mà chúng ta không thích. Mặc dù vậy nếu khéo léo mời gọi được cảm xúc tham gia thì mọi thứ không còn đáng bận tâm nữa.

Khi tích lũy được kĩ năng và kinh nghiệm, bạn sẽ có thể kết hợp những kỹ thuật và phương pháp với nhau nhằm tạo ra kì tích cảm xúc phi thường, biến nguồn cảm xúc tiêu cực trở nên hữu ích.  

Giá trị của viên kim cương thô

Khi bị công kích, bị góp ý, bị phê bình- đa phần mỗi người đều chỉ chú ý đến từ “bị”. “Bị” gợi nên cảm giác ức chế, pha lẫn bực tức và khởi động hệ thống phòng thủ của chúng ta. Từ đó tạo nên vô vàn cuộc tranh luận, các mối quan hệ tan vỡ hoặc đóng băng vĩnh viễn. Trong môi trường làm việc, “bị” sếp khiển trách, “bị” đồng nghiệp không tôn trọng hay “bị” giao cho hàng tá công việc là điều khiến ai cũng chán ghét và cho rằng số mệnh đen đủi nên mới phải làm việc trong môi trường như vậy.

Chúng ta thường phải ứng tiêu cực với những điều chúng ta tin là tiêu cực.

Vậy sẽ ra sao nếu điều chúng ta vốn tin lại tiêu cực thực tế chẳng tiêu cực chút nào ? Ai đó làm ơn hãy giữ cảm xúc lại, vì nó đang trốn ra xa để khỏi phải chịu trách nhiệm cho câu hỏi này đấy.

Một trong những lý do chúng ta hành động như vậy là do bản thân bị xuôi theo thói quen và cảm xúc trước những tình huống kích thích nhất định. Phản ứng này liên quan tới hạch hạnh nhân (amygdala), bộ phận xử lý cảm xúc trong não của bạn.

Giống với viên kim cương thô được lấy lên từ lòng đất, chúng ta buộc phải học hỏi để thay đổi rất nhiều trước khi đủ khả năng trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Con đường ấy vô số những bài học dưới dạng góp ý, phê bình, chỉ trích v.v… và nếu từ chối tiếp thu lời phê bình thực sự, chúng ta sẽ đánh mất cơ hội hoàn thiện. Cũng như viên kim cương kia, khi chưa được cắt gọt, tạo tác chỉ giống với viên đá có chút lấp lánh ở bên đường bị đất cát phủ lên hình thù méo mó, qua năm tháng nó quay trở lại làm một viên đá bình thường và đánh mất giá trị của chính mình.

Vấn đề ở đây là không phải ai lúc nào cũng đúng, bạn cần được người khác giúp đỡ chỉ ra điểm sai của mình. Thế nhưng nếu ai đó cho rằng chúng ta sai, cảm xúc sẽ tận tụy giúp ta lý lẽ bằng những đợt phản kháng dữ dội để chứng minh điều ngược lại. Cảm xúc tin chúng ta không bao giờ sai trong khi thực tế chúng ta sai rất nhiều, và cá nhân tôi tin đây cũng là chỗ láu cá của cảm xúc. Bởi nếu bạn nhận được nhiều góp ý thật lòng rồi quyết tâm sửa đổi chính mình thì cảm xúc sẽ phải ngoan ngoãn tuân theo bạn, trong khí nó thích bạn phục vụ nó hơn. Bên cạnh đó cũng lưu ý rằng mọi góp ý đều mang tính chất chủ quan, việc có được lời góp ý từ những người thật tâm để ý đến bạn, chân thành và mong muốn bạn phát triển sẽ có lợi cho bạn và cả cảm xúc của bạn nữa. Bởi lời nhận xét xuất phát từ sự quan tâm bao giờ cũng khác những lời công kích mang tính chất thù địch hay khiến bạn đánh mất giá trị của riêng mình. 

Dù vậy, hãy thận trọng: Đừng để bị dằn vặt quá nhiều bởi các góp ý tiêu cực. Làm thế chỉ khiến bạn thêm “tê liệt” và bị “chèn ép” bởi những người luôn có thành kiến, họ thích phê bình và chỉ trích đến khi bạn cảm thấy như muốn buông xuôi mọi thứ. Bạn có thể quên đi những ưu tiên và giá trị của mình. Hoặc bạn sẽ bị thôi thúc phải chứng minh là họ sai, đến nỗi đánh mất ưu thế bản thân và tốn thời gian nỗ lực trở thành một ai đó không phải bạn.

Góc khuất cảm xúc

Khi xem phim, chúng ta dễ nhận ra nhóm nhân vật phản diện chúng ta ghét nhất rơi vào nhóm hai mặt: Luôn đóng vai tốt để đạt được lợi ích cá nhân. Có một số cái tên ấn tượng như Loki trong loạt phim về Thor, Nhạc Bất Quần trong tác phẩm Tiếu Ngạo Giang Hồ hay thầy Yoon trong phim Đảo địa ngục. Điểm chung của họ là biết cách tự trang trí cho dục vọng cá nhân bằng đủ mọi thứ tác động được đến cảm xúc của các nhân vật khác rồi thao túng họ. Trên thực tế điều này khiến chúng ta liên tưởng đến nhân vật Ma sói trong trò chơi cùng tên, cứ đêm xuống là lại tìm cách hại người còn vào ban ngày thì biến mất và để nó lộ nguyên hình thì cần rất nhiều người chơi phải hi sinh. Vậy nên cảm xúc mang đến lợi ích bao nhiêu thì cũng dễ trở thành công cụ đắc lực để kẻ xấu lợi dụng bấy nhiêu. Đang buồn thay, chúng đều là những kẻ có chỉ số thông minh cảm xúc.

Chúng ta đã chứng kiến một sự phát triển khác thường và kinh hoàng nhất trong lịch sử loài người vào giữa thế kỷ 20. Adolf Hitler, kẻ từ một nghệ sĩ ngại giao tiếp xã hội đã trở thành sĩ quan, từng bước trèo lên chiếc thang chính trị của Đế quốc Đức và xây dựng tầm ảnh hưởng trong suốt quá trình đó. Đáng chú ý nhất là khả năng khơi mào những cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, tức giận và oán hận đã giúp Hitler nhận được sự ủng hộ từ quần chúng.

Để có thể tự bảo vệ bản thân mình trước những kẻ tồi tệ chuyên lợi dụng cảm xúc bạn nên chủ động phát triển và rèn luyện trí thông minh cảm xúc của riêng mình. Khi nhận thức được bản thân là người như thế nào vào đối phương đang cố gắng tác động đến cảm xúc nào của mình (thậm chí nguyên nhân họ muốn tác động đến cảm xúc đó) thì bạn sẽ tránh được việc bị tổn thương hay trở nên tiêu cực bởi không ít ví dụ đau lòng cho thấy người từng bị tổn thương về cảm xúc có khả năng lặp lại điều tương tự với những người xung quanh. Chìa khóa cho vấn đề này là sử dụng sự đồng cảm để giúp họ tìm ra lối thoát và kịp thời định hướng lại cách họ sử dụng năng lực của chính mình theo hướng tốt đẹp hơn.

Thay cho lời kết

Rèn luyện trí thông minh cảm xúc không phải gặt hái được nhiều lợi ích và thành quả hơn, mà để sống đời có ý nghĩa hơn. Khi con người có càng nhiều khả năng thì họ lại càng dễ đánh mất chính mình và lạc lối. Ảnh hưởng họ tạo ra sẽ là vô cùng to lớn. Vậy nên, bằng con đường tự chủ, tự giác chúng ta có thể học được cách sống cuộc sống thân ái, chan hòa với vạn vật xung quanh mà vẫn có đóng góp cũng như tận hưởng cuộc sống này này theo cách bản thân mong muốn.

Sách EQ – Trí thông minh xúc cảm trong công việc sẽ mang đến những gợi ý quan trọng để phát huy tối đa mặt tích cực của trí tuệ cảm xúc cũng như trao tặng nhiều thông điệp nhân văn tới bạn đọc.

Review chi tiết bởi Nguyễn Phú Hoàng Nam