Nữ tiến sĩ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam

Nguyễn Thị Duệ, nữ tiến sĩ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. 

Bà sinh năm Sùng Khánh thứ 8 (1574) dưới thời vua Mạc Hậu Hợp. Tương truyền bà là người có nhan sắc, ham học và có ý chí khác thường. 

Năm Vũ An thứ nhất (1592) chúa Trịnh Tùng đem quân chiếm lấy kinh đô Thăng Long, bà cùng gia đình chạy loạn theo vua Mạc Toàn lên Cao Bằng. Đây gọi là thời kì Nam Bắc Triều, khi trong nước cùng lúc tồn tại hai triều đình nhà hậu Lê và nhà Mạc, mặc dù để mất Thăng Long nhưng nhà Mạc vẫn tổ chức các khoa thi để tuyển dụng người tài. 

Khoa thi hội năm Giáp Ngọ (1594) thời vua Mạc Kính Cung, bà Nguyễn Thị Duệ cải nam trang, lấy tên giả là Nguyễn Du vào dự thi. Năm ấy bà đỗ đầu, được nhà vua mời vào dự yến cùng các tân khoa. 

Chẳng hiểu sao trăm quan có mắt như mù đến lúc này vẫn không biết bà là nữ nhân. Tuy nhiên vải thưa không che được mắt thánh, nhà vua nhìn thấy vị tiến sĩ trẻ dáng người mảnh mai, dung nhan khác thường thì tỏ ý nghi ngờ. Đến khi dò hỏi thì bà bị lộ, thời ấy việc làm của bà phạm tội khi quân, nhẹ thì bị tước bỏ danh hiệu tiến sĩ, phạt đòn rồi đuổi đi, nặng thì phải chém. 

May thay Mạc Kính Cung cũng là ông vua khác thường, không những không trách phạt lại còn khen ngợi. Bà được mời vào dạy học trong cung, sau tuyển làm phi tước hiệu là Tinh Phi, dân gian gọi là Bà chúa Sao. 

Năm 1625, chúa Trịnh Tráng mang quân đánh lên Cao Bằng diệt được nhà Mạc. Bà phải lẩn trốn vào rừng nhưng vẫn bị quân lính nhà hậu Lê bắt được. Nhờ chúa Trịnh mến tài, bà lại được phong quan tước trông coi việc dạy học ở vương phủ. Ngoài ra bà còn được giao làm giám khảo trong các cuộc thi đình, thi hội và giảng dạy cho các sĩ tử. 

Về sau bà được tuyển vào cung, phong làm Chiêu Nghi, hiệu gọi là Nghi Ái Quan. Thời này Chiêu Nghi là chức vị chỉ đứng sau hoàng hậu và tam phi, đứng đầu cửu tần, ngang với vương hầu. 

Đến năm 70 tuổi bà cáo quan về quê, vua Lê giao cho bà số thuế hằng năm của tổng Kiệt Đặc để làm bổng lộc. Bà dùng phần lớn tài sản vào việc công ích, sống đến 80 tuổi mới mất, được thờ tại đình làng Kiệt Đoài. Tháp mộ của bà ở trên núi Phượng Hoàng (Chí Linh, Hải Dương) gọi là Tinh Phi cổ tháp.

(Nguồn: Ấm Chè)