Ngôn ngữ lập trình cho người không chuyên?

Để bắt đầu thì bạn nên học Toán. Ít nhất cũng nên biết một chút về Đại số Tuyến tính và Toán Rời rạc. Sau đó thì tùy nhu cầu, bạn có thể học thêm nhiều thứ toán khác, chẳng hạn nếu muốn tìm hiểu ML thì nên học thêm Xác suất Thống kê.

Con đường "chính thống" để học lập trình là học toán, sau đó tới các môn liên quan, chẳng hạn như kiến trúc máy tính, cấu trúc dữ liệu và giải thuật, v.v. Ngôn ngữ lập trình chỉ là thứ phụ. Mình nghĩ là các trường nghề dạy kỹ thuật lập trình cũng không phải là kém so với các đại học lớn, nhưng người tốt nghiệp đại học nói chung "giỏi" lập trình hơn người tốt nghiệp trường nghề. Họ có nền tảng tốt hơn và đã được rèn luyện để biết giải quyết vấn đề, chứ không phải chỉ để "thành thạo" ngôn ngữ lập trình nào đó. 

Con đường chính thống là con đường tốt, nhưng không phải là con đường tốt với mọi đối tượng, vì có nhiều người chỉ nghe tới toán là thấy nản và từ bỏ. May mắn là bạn có thể lập trình mà không cần phải học toán. (Tất nhiên không có toán thì bạn chỉ tiến xa tới một mức độ nhất định thôi, nhưng tới lúc đó học cũng được.)

Cá nhân mình thấy cách học hiệu quả nhất là cách học khiến cho người học cảm thấy hứng thú, thậm chí là đam mê và học quên ăn quên ngủ. Có cách nào để một người không chuyên có thể hứng thú với lập trình tới mức đó không? Với mình thì một ngôn ngữ dễ học và có thể giải quyết những vấn đề thực tế (tức là mình ngay lập tức nhìn thấy thành quả) là một ngôn ngữ sẽ tạo động lực cho người học và là một ngôn ngữ nên học. Bạn hãy tham khảo vài gợi ý dưới đây.

1. AutoHotkey.

Nếu bạn không chuyên thì rất nên thử AutoHotkey. Đây là thứ ngôn ngữ lập trình mà ngay từ ngày đầu tiên sẽ giúp bạn cảm thấy hạnh phúc vì biết lập trình và giải quyết một vấn đề thực tế. (Trên một diễn đàn có một anh bạn nói AutoHotkey là the programming language of instant gratification, và mình hoàn toàn đồng ý.)

Hiểu một cách đơn giản thì AutoHotkey giúp bạn tạo ra các tổ hợp phím nóng để tự động hóa những công việc lặp đi lặp lại mà bạn thực hiện trên máy tính. Chẳng hạn, nếu bạn thường xuyên tra google, có thể lập trình để sau khi bôi đen một từ và nhấp chuột giữa vào từ đó thì một kết quả google từ ấy sẽ hiện ra. 

Mình thực sự dùng AutoHotkey vào công việc và nó giúp mình tiết kiệm rất nhiều thời gian. Công ty mình dùng Creo, một phần mềm khét tiếng là không thân thiện đến mức làm người dùng muốn đập đầu vào tường (nhưng người ta vẫn dùng vì nó rất mạnh). Mình đã dùng AutoHotkey để "viết lại" và bổ sung rất nhiều chức năng cho Creo, khiến cho việc dùng nó dễ dàng hơn và tiết kiệm hàng trăm giờ mỗi năm cho mình và đồng nghiệp.

AutoHotkey được tạo ra dựa trên AutoIt nhưng mạnh mẽ hơn nhiều. Cả hai có ưu điểm lớn là rất dễ học, kể cả với người không chuyên. Mình thật lòng khuyên bạn hãy bắt đầu với AutoHotkey.

Nếu vì lý do nào đó bạn không thích AutoHotkey, thì có nhiều lựa chọn khác để bắt đầu, chẳng hạn

i) JavaScript

Giúp bạn viết ra ứng dụng web và xem thành quả của mình trên trình duyệt ngay lập tức (không cần học về UI). Bạn có thể học thêm Html và CSS nếu thích.

ii) Lập trình vi điều khiển.

Giúp bạn điều khiển thiết bị điện trong nhà, lập trình cho robot, làm đèn cảm biến, v.v. chỉ với vài con chip và linh kiện rẻ tiền khác. Trước đây thường thì bạn sẽ phải học hợp ngữ, nhưng giờ có thể dùng C. Nếu bạn dùng Arduino thì việc lập trình khá đơn giản và có nhiều mã nguồn có thể copy và dùng trực tiếp. Có thể là bạn sẽ muốn học thêm một chút về điện tử.

iii) VBS/VBA. 

Có khả năng áp dụng vào công việc thực tế rất cao, nhưng cú pháp hơi loằng ngoằng một chút. Bạn không cần cài đặt gì cả, chỉ cần viết một file trên windows và lưu với phần mở rộng.vbs là có thể tự động hóa rất nhiều tác vụ trên máy tính. Nếu dùng excel thì bạn có thể tạo ra macros bằng VBA với cú pháp tương tự VBScript, và hoàn thành những công việc vốn phải mất hàng giờ chỉ trong vài phút. Nếu bạn làm văn phòng thì nhất định nên thử.

iv) Python

Một ngôn ngữ mà mình thấy là "toàn năng", có thể xử lý ma trận và chạy những mô phỏng như Matlab/Octave, có thể xử lý dữ liệu như R, có thể viết ứng dụng Android như Java, có thể tự động hóa các tác vụ như VBA hay AutoHotkey, có thể tạo và xử lý 3D như các phần mềm CAD, v.v. Cú pháp của Python cũng rất gần với ngôn ngữ tự nhiên, và chắc chắn là dễ học hơn các ngôn ngữ họ C (mà mọi người thường hay khuyên người mới học để nắm "cơ bản"). 

Kinh nghiệm của mình cho thấy lập trình có ích trong rất nhiều công việc, có điều không phải ai cũng nhận ra. Nếu bạn muốn tìm hiểu bất kỳ thứ gì trong những thứ mình kể trên, trên mạng có rất nhiều tài liệu. Chúc bạn tìm được hứng thú với lập trình, và áp dụng được vào công việc của bản thân nhé.