Nghịch lý tiền định (Vòng lặp nhân quả)

1. Nghịch lý tiền định là gì?

Nghịch lý tiền định (Predestination Paradox) là hiện tượng khi một người muốn du hành thời gian trở về quá khứ nhưng cuối cùng sự có mặt ấy lại chính là nguyên nhân dẫn tới sự việc ban đầu khiến cho anh ta muốn quay về quá khứ. Trong lý thuyết của nghịch lý du hành thời gian này thì tất cả những sự kiện trong quá khứ đều đã được định sẵn, không thể thay đổi và bất kì hành động nào muốn thay đổi nó chỉ góp phần hoàn thành quá khứ ấy. Tương tự như khi chúng ta càng cố gắng uốn cong một sợi dây dài thì sẽ tạo ra một vòng tròn lặp lại liên tục cùng một điểm bắt đầu và kết thúc.

2. Giải thích vòng lặp nhân quả

Vòng lặp nhân quả là một chuỗi các sự kiện được lặp đi lặp lại liên tục với trình tự giống nhau tạo thành vòng lặp vô hạn mà trong đó nguyên nhân của cái này cũng chính là kết quả của cái kia. Ví dụ A dẫn đến B, B dẫn đến C, C lại gây ra A và cứ như thế tiếp diễn. Trong cuộc sống, vòng lặp nhân quả ở khắp nơi như vòng tuần hoàn của nước, tuần hoàn của tim hay sơ đồ chuỗi thức ăn trong tự nhiên,…

3. Các giả thuyết, nghịch lý, lý thuyết khoa học, triết học,... liên quan

Từ lý thuyết của vòng lặp nhân quả ta lại có thêm những nghịch lý khác;

• Nghịch lý ông nội (The Grandfather Paradox)

Giả thuyết của nghịch lý ông nội được đặt ra là khi chúng ta quay về để thay đổi một điều gì đó thì sẽ xảy ra một nguyên nhân khiến chúng ta chẳng thể nào làm được điều đó và mặc định chúng ta không thể thay đổi một vòng tròn cố định. Có thể hiểu như sau: nếu một người quay về quá khứ thời điểm trước khi ông nội gặp bà nội, anh ta gây tai nạn khiến ông nội anh ấy qua đời. Nếu ông nội qua đời, thì hiển nhiên cha anh ta cũng không tồn tại và anh ta cũng vậy. Nhưng nếu anh ta không tồn tại, thì ai là người đã quay về quá khứ và khiến ông nội phải chết? Nghĩa là ông nội vẫn sống, anh ta vẫn tồn tại, và vòng xoáy ấy tiếp tục lặp lại. 

• Nghịch lý Bootstrap (Bootstrap Paradox)

Nghịch lý Bootstrap hay Nghịch lý Bản thể (Ontological Paradox) xảy ra khi một vật thể hay một thông tin gì đó được gửi về quá khứ và bị mắc kẹt trong một vòng lặp nguyên nhân - kết quả vô hạn mà trong đó chúng ta không thể biết được nguồn gốc của nó là từ quá khứ hay tương lai.Ví dụ như nếu Doraemon dùng cỗ máy thời gian quay về quá khứ và chỉ cho một vị tiến sĩ cách để tạo ra mèo máy và sau đó rời đi thì ông ta ngay lập tức sẽ bắt tay vào nghiên cứu và chế tạo ra 1 chú mèo máy thông minh đầu tiên của thế kỷ 21, từ công nghệ đó Doraemon mới được sinh ra ở thế kỷ 22. Câu hỏi là vậy nguồn gốc của Doraemon từ đâu? Chúng ta không thể giải thích được nhưng có một điều rằng bất kỳ hành động nào của vật thể tác động vào quá khứ sẽ ảnh hưởng đến sự tồn tại của nó trong tương lai. 

• Nghịch lý Polchinski (Polchinski’s Paradox)

Nhà vật lý học người Mỹ Joseph Polchinski từng nêu ra một nghịch lý thời gian như sau: một quả bóng chui vào lỗ sâu, và chui ra ở đầu bên kia, tại thời điểm quá khứ, vừa kịp lúc va vào phiên bản hồi trước của mình và ngăn không cho nó chui vào trong lỗ sâu. Đây là một nghịch lý dựa hoàn toàn trên các quy luật chuyển động, không quá trừu tượng vì thế nên có thể được các nhà vật lý học cân nhắc nghiên cứu lời giải một cách logic hơn.

ẢNH HƯỞNG CỦA VÒNG LẶP

Nghịch lý tiền định cho rằng các nhà du hành thời gian không có cách nào để thay đổi một sự việc. Nghịch lý này khẳng định rằng thời gian là bất biến. Chuỗi sự kiện vẫn có thể xảy ra theo vòng lặp nhân quả thay vì bởi một nguồn gốc siêu nhiên. Ví dụ: Sự kiện A. Nhà bác học điên gặp Kẻ hoang tưởng lầm bầm điều gì đó về phương pháp du hành thời gian; Sự kiện B. Nhà bác học điên dành cả đời để chứng minh sự tồn tại của du hành thời gian, bỏ mặc vợ con mình khiến họ bỏ rơi ông; Sự kiện C: Nhà bác học điên trở về quá khứ để ngăn chặn điều này; Sự kiện D. Du hành thời gian khiến Nhà bác học điên trở thành Kẻ hoang tưởng. Tính tiền định của sự việc nằm ở việc nhân quả là bất biến, không phải vì một kế hoạch hay kịch bản nào đó. Vì vậy, mọi nỗ lực thay đổi quá khứ của nhà du hành thời gian, dù vô tình hay cố ý, cũng chỉ tạo ra và hoàn thành quá khứ mà chúng ta biết bấy lâu nay.

NHỮNG GIẢ THIẾT LIÊN QUAN

Việc ngăn cản một sự việc đã xảy ra trong quá khứ làm cho chúng ta nghĩ đến việc du hành thời gian. Vậy, giả thiệt du hành thời gian liệu có khả năng xảy ra không? 

Một lập luận cho rằng chủ nghĩa hiện tại là đúng. Vậy nếu chủ nghĩa hiện tại là đúng, tất cả các sự việc xảy ra trong quá khứ cũng như trong tương lai đều không tồn tại. Và trong trường hợp đó, thật khó để thấy làm thế nào bất cứ ai có thể đi du lịch về quá khứ hoặc tương lai.

Một lập luận khác cho rằng liệu du hành thời gian có thỏa mãn các quy luật tự nhiên hay không? Liệu du hành thời gian có thỏa mãn các luật logic và siêu hình học không? Để giải thích các câu hỏi này, các nhà khoa học đưa ra các trường hợp:

(i) Nếu bạn du hành thời gian về quá khứ và giết ông nội bạn trước khi ba bạn được sinh ra thì điều gì đã ngăn cản bạn giết ông nội bạn. Vì nếu bạn thật sự giết ông nội bạn thì bạn làm gì tồn tại để giết ông nội bạn? Đương nhiên bạn không thể tồn tại để giết ông nội bạn.

(ii) Kể cả khi bạn du hành thời gian về quá khứ thì bạn vẫn không giết được ông nội bạn (đây chính là nghịch lý tiền định).

(iii) Bạn không thể du hành thời gian. 

Đa vũ trụ:

Đa vũ trụ: mỗi lần có sự kiện nào trong quá khứ bị thay đổi, một vũ trụ song song hay dòng thời gian mới sẽ được tạo ra. Dòng thời gian/vũ trụ cũ sẽ vẫn tồn tại, song song với dòng thời gian/vũ trụ mới

Nếu bạn du hành thời gian về quá khứ và tác động 1 điều gì đó ở quá khứ có thể làm thay đổi hiện tại thì hiện tại sẽ bị tách ra làm 2 vũ trụ khác nhau. Một vũ trụ là hiện tại của bạn sẽ hoàn toàn thay đổi, còn ở vũ trụ kia, hiện tại vẫn diễn ra như bình thường, không có sự thay đổi nào cả. Khi này sẽ có 2 rắc rối xảy ra. Nếu tác động như vậy thì làm sao có bạn “du hành thời gian” về quá khứ nên bạn “du hành quá khứ” sẽ biến mất. Thế nhưng, nếu bạn kịp nhanh để ngăn cản bạn “du hành vũ trụ” tác động làm thay đổi quá khứ thì bạn của vũ trụ thứ nhất sẽ biến mất và hiện tại vẫn diễn ra như bình thường. 

CÁC BỘ PHIM VIỄN TƯỞNG

Nghịch lý tiền định được nhiều nhà đạo diễn khai thác cho nhiều thể loại phim, đặc biệt là trong những bộ phim khoa học viễn tưởng. Trong các bộ phim đó, nghịch lý hầu hết được dựng lên qua giả thiết du hành vũ trụ. Có thể kể đến bộ phim khoa học viễn tưởng “The Time Machine” năm 2002. Bộ phim nói về nhà khoa học Alex Hartdegen đã chứng kiến bạn gái của mình, Emma, bị giết bởi tên cướp mong muốn cướp nhẫn đính hôn của cô ấy. Sau vụ việc này, Hartdegen dốc hết tâm huyết để tạo ra cỗ máy thời gian để có thể thay đổi quá khứ. Từ khi hoàn thành việc tạo ra cỗ máy thời gian, anh ấy luôn cố gắng can thiệp vào thời gian thấy Emma chết. Thế nhưng, anh ấy vẫn không thể ngăn cản được cái chết của bạn gái mình. Vậy nên, anh ấy đã du hành đến tương lai để tìm cách để thay đổi quá khứ. Thế rồi, sau khi du hành đến tương lai để xem có ai nghĩ ra cách giải quyết nghịch lý ấy chưa, Hartdegen được một người tương lai bảo là:

“Ông chế tạo máy thời gian bởi vì Emma phải chết. Nếu bà ấy sống, cỗ máy thời gian sẽ chẳng bao giờ ra đời, mà nếu thế thì ông làm sao quay trở về quá khứ mà cứu bà ấy được?”

Bên cạnh đó, một số bộ phim khác dùng thuyết đa vũ trụ để nói về nghịch lý tiền định. Trong đó, chúng ta không thể không kể đến bộ phim Predestination (Tiền định - 2014). Predestination kể về một đặc vụ thuộc Tổ Chức Sửa Chữa Vi Phạm – Cục có khả năng du hành thời gian, việc du hành trở lại quá khứ đã tạo ra một nghịch lý tiền định, trong phim này thì đó là nhân vật chính trở thành cha và mẹ của chính anh ta/cô ta. Cụ thể hơn là Jane gặp John sinh ra bé gái, bé gái bị chính John trong tương lai mang trở về quá khứ và trở thành Jane; Jane sau khi sinh ra bé gái thì chuyển giới thành John, kẻ khủng bố vào tháng 3/1975 cũng chính là John khi về già đã dùng máy thời gian, chiếc máy đã không dừng hoạt động như dự định vì lỗi.

John của thế giới 1: Bởi vì có sự tác động của Cục, John được tuyển dụng vào thời điểm trước thời gian Cục được thành lập, sau đó sự việc diễn ra cho đến thời điểm tháng 1/1975, John trung niên giết chết John đặt bom, bởi vì kẻ đặt bom đã chết nên vụ nổ không diễn ra, Cục sẽ không được thành lập năm 1985 (hoặc trước đó vài năm). John trung niên sau đó trở thành John già điên loạn, vì biết trước việc mình sẽ bị bắn tháng 1/1975 nên ông ta trở về quá khứ tháng 3/1975 và đặt bom thành công.

John của Thế giới 2: bởi vì Cục không được thành lập trong ‘thế giới 1’ nên không có ai trở về ngăn chặn tội ác, tội ác đã diễn ra tạo nên thế giới này, các bài báo xuất hiện, tiếp theo, do John già của ‘thế giới 1’ đặt bom thành công vào tháng 3/1975 nên Cục được thành lập năm 1985. Cũng vì trong thế giới này John già (TG1) đặt bom thành công, nghĩa là John trung niên trong thế giới này không gặp gỡ và giết được John già, anh ta không biết được tương lai sẽ bị chính mình giết, nên khi về già trở thành điên loạn, ông ta về lại quá khứ tháng 1/1975 và bị Jonh trung niên (TG1) giết, đặt bom thất bại.

Sự giao nhau giữa 2 thế giới 1 và 2: TG1 không diễn ra tội ác nào kể cả vụ đặt bom nhờ Cục của TG2, nên sau đó không có Cục; TG2 diễn ra tội ác và vụ đặt bom vì TG1 không có Cục, nên sau đó có Cục.

Vì cả 2 TG đều có John già đặt bom, một thất bại và một thành công, vậy phải có Jane và John tồn tại trong TG2 thì mới có John già, điều gì đã diễn ra với họ? Sự việc này không được phim trình bày nhưng có thể đoán được, sau khi Cục trong TG2 được thành lập, chính Robertson đã dẫn John gặp Jane và chính ông ta đã trộm đứa bé đưa về quá khứ, nghĩa là giống như phim, thay John trung niên thành Robertson là được, khác biệt chi tiết là John trung niên (TG2) không giết được John già (TG1), không có kinh nghiệm nên John già (TG2) bị John trung niên (TG1) giết. 

Dòng thời gian bị xóa bỏ: mỗi lần một sự kiện trong quá khứ bị thay đổi, sẽ có một dòng thời gian mới được tạo ra, nhưng dòng thời gian cũ sẽ bị xóa mất, khiến cho chỉ tồn tại duy nhất một dòng thời gian.