Nghề trồng năn bộp, mùa nhổ năng ở miền Tây

  1. Nông nghiệp

Không ai rõ năn bộp được sử dụng làm thức ăn từ khi nào, nhưng đã là người dân miền Tây Nam Bộ thì ai cũng biết, năn bộp xưa kia là món ăn qua bữa cho đỡ đói lòng của người dân nghèo. Hàng ngày, trẻ chăn trâu vẫn thường “nhâm nhi” món khoái khẩu này và lấy đó làm thú vui.

https://cdn.noron.vn/2021/09/14/img20170831123558519-125cc-1631569014.jpg

Về sau, khi năn bộp được phổ biến rộng rãi, giới sành ăn đã “nâng cấp” nó trở thành món rau đặc sản. Người dân ở Sóc Trăng và Bạc Liêu coi năn bộp như một thứ đặc sản trời cho. Tuy là món ăn dân dã, rẻ tiền nhưng hôm nào có nó, bữa cơm sẽ tăng thêm phần đậm đà, thú vị.

Cây năn bộp mọc ở nhiều tỉnh như An Giang, Đồng Tháp, Long An, Cà Mau… song nơi có nhiều nhất có lẽ là vùng Bạc Liêu, Sóc Trăng.

Năn có hai loại: năn kim và năn bộp.

Năn kim cọng nhỏ, đầu nhọn như chông, màu xanh đậm, mọc ở vùng nước cạn nhiễm phèn vàng. Còn năn bộp cọng suôn, tròn to cỡ chiếc đũa bếp, màu nâu non, mọc vùng ruộng sâu nhiễm phèn bạc. Gọi là năn bộp vì thân rỗng, khi vỗ vào sẽ phát ra tiếng “bộp” rất vui tai.

Hằng năm sau mùa khô hạn, những cơn mưa kéo đến khiến nước ngoài đồng dâng cao là lúc cỏ năn bắt đầu mọc bạt ngàn trên đồng. Các chủ ruộng thuê người nhổ năn rồi chèo ghe ra chợ bán hoặc bán cả đám cho thương lái. Từ đó năn được phân phối đi khắp chợ huyện hay các tỉnh lân cận.

https://cdn.noron.vn/2021/09/14/img20170831123559814-c4c0c-1631569014.jpg

Cây năn bộp có ba phần gồm đọt năn, chồi non và củ năn đều được sử dụng để làm món ăn. Đọt năn mọc ở gần gốc, có màu vàng nâu xỉn vì nhiễm phèn nhưng khi bóc lấy phần non thì có màu trắng ngà, nhẹ như xốp. Phần chồi non thường được sếu đầu đỏ ăn. Cuối cùng là củ năn, khi cây năn chết thì đến mùa mưa năm sau mới mọc lên thành cây mới.

https://cdn.noron.vn/2021/09/14/img20170831123601078-fc64d-1631569014.jpg

Cây cỏ năn bộp có ba phần gồm đọt năn, chồi non và củ năn đều được sử dụng để làm món ăn. Phổ biến nhất là đọt năn mọc ở gần gốc, có màu vàng nâu xỉn vì nhiễm phèn nhưng khi bóc lấy phần non thì có màu trắng ngà, nhẹ như xốp. Bên cạnh đọt năn, những đoạn chồi non, hay còn gọi là mần năn, thường rất được sếu đầu đỏ ăn. Cuối cùng là củ năn, khi cây năn chết thì đến mùa mưa năm sau mới mọc lên thành cây mới

Người dân miệt vườn miền Tây khéo léo có thể chế biến thành những món ăn dân dã đến lạ thường từ ba bộ phận kể trên. Những đọt năn sau khi bóc tách hết vỏ để làm rau ăn sống, trộn gỏi, xào, nấu canh, nhúng lẩu, làm dưa… món nào cũng ngon và hấp dẫn.

Không ai xác định năn bộp được sử dụng làm thức ăn từ khi nào, nhưng có những lão nông tri điền Bạc Liêu, trong lúc trà dư tửu hậu, đã ngồi bàn xem ai là người phát hiện ra vị ngon của món ăn này. Theo các cụ, trẻ chăn trâu trên những cánh đồng ngập nước là người có công đầu, kế đó là những người dân nghèo bứt đọt năn ăn cho qua bữa

Trong những năm kháng chiến, những cán bộ cách mạng hoạt động sâu trong bưng biền đã chế thêm những món ăn mới từ năn. Cuối cùng, giới sành ăn miền Tây Nam Bộ đã lưu truyền món ăn này và nâng cấp nó trở thành món rau thời trân.

Cây năn bộp mọc ở nhiều tỉnh như Bạc Liêu, Sóc Trăng, An Giang, Đồng Tháp, Long An, Cà Mau… song nơi có năn nhiều và ăn năn sành điệu có lẽ là dân Bạc Liêu, Sóc Trăng. Vùng rau năn nguyên liệu của Bạc Liêu là một cánh đồng rộng mênh mông thuộc hai huyện Hồng Dân và Phước Long ngày nay. Đây là vùng đất nhiễm phèn chua mặn, tuy đã được khai phá trồng lúa nhưng chỉ được một vụ mùa bắt đầu vào khoảng giữa hoặc cuối tháng 10 âm lịch, thời gian còn lại trong năm năn mọc ngút ngàn.

Khoảng sa mưa (tháng 4 âm lịch), khi năn mọc bạt ngàn trên đồng, các chủ ruộng thuê người nhổ năn rồi chèo ghe ra chợ bán hoặc bán cả đám cho thương lái, để từ đó năn được phân phối đi khắp chợ huyện hay các tỉnh lân cận. Những ngày mùa rộ năn bộp, từ sáng sớm xuồng ghe của người dân bán năn ken dày trên chợ sông Ngã Năm.

Năn có hai loại: Năn kim và năn bộp. Năn kim (còn gọi cỏ năn), cọng nhỏ, đầu nhọn như chông, màu xanh đậm, mọc ở vùng nước cạn nhiễm phèn vàng, có củ, là loại sếu đầu đỏ (hạc) rất ưa thích. Thân năn kim cho trâu bò ăn hoặc ủ vồng dưa hấu rất tốt. Năn bộp (còn gọi là năn), cọng suôn, tròn to cỡ chiếc đũa bếp, màu nâu non, mọc vùng ruộng sâu nhiễm phèn bạc.

Cây cỏ năn bộp có ba phần được sử dụng để làm món ăn. Phổ biến nhất là đọt năn mọc ở gần gốc, màu vàng nâu xỉn vì nhiễm phèn nhưng khi bóc ra lấy phần non thì có màu trắng ngà, nhẹ bỗng như xốp và dài chừng ba tấc. Ngoài đọt năn thì những đoạn chồi non của cây dài khoảng hai đốt ngón tay người lớn, sếu đầu đỏ rất thích mổ ăn còn gọi là mầm năn. Cuối cùng là củ năn, khi cây năn đã chết lụi gửi củ dưới đất đến mùa mưa năm sau mới mọc lên thành cây.

Với ba thứ trên người dân miệt vườn miền Tây có thể chế biến thành những món ăn dân dã nhưng ngon đến lạ thường. Những đọt năn bóc tách hết vỏ để làm rau ăn sống, trộn gỏi, xào, nấu canh, nhúng lẩu, làm dưa... và món nào cũng ngon đặc biệt.

Chỉ cần trong bữa ăn có món rau năn ăn như một loại rau sống, chấm với nước trong nồi thịt kho, cá kho, hay mắm kho, là bữa cơm đã trở nên ngon hơn vài phần. Đặc sắc và đúng điệu của món ngon mùa mưa vùng đất miền Tây là rau năn ăn sống với cá rô đồng rán giòn, cá lóc nướng trui hoặc cá trê nướng dầm nước mắm gừng thì tuyệt không gì bằng. Còn mầm năn thường dùng để xào thịt trâu, nghêu, hến, tép bạc thịt chuột đồng... Để món mầm năn xào ngon người chế biến phải xào để to lửa, đảo nhanh cho mầm năn vừa chín tái, ăn sẽ có độ giòn ngọt. Củ năn bộp được đào lên rửa sạch để ăn hoặc ủ cho mọc mầm để lấy muối dưa.

Dưa chua năn bộp cũng là món ăn được người dân miền Tây Nam Bộ ưa thích. Dưa năn bộp có thể làm dạng muối xổi, trộn dấm đường tỏi ớt và chút muối ăn sau đó để khoảng 30 phút là dùng được. Tuy nhiên, trong thực tế dưa năn thường được muối bằng nước vo gạo kèm chút muối, đường, ém trong hũ 1-2 ngày là chín.

https://cdn.noron.vn/2021/09/14/a479af29-cay-co-nan-bop-5jpg-1631569154.jpg

Hiện nay, tại ấp Mỹ Lộc, xã Mỹ Bình huyện Ngã Năm, tỉnh Sóc Trăng, đã có một số người thử nghiệm người nuôi năn để kinh doanh. Dưỡng năn bằng nước, độ vài tháng lại rải phân chuồng đã ủ, năn có thể được khai thác hàng ngày từ tháng 5 cho tới tận tết nguyên đán.

Từ khóa: 

nông nghiệp