Mùa Cà Na ở miền tây
Hễ có ai đó ghé về miền Tây và hỏi thăm rằng “ Mùa cà na bắt đầu từ khi nào?”, thì nghe liền câu dân gian quen thuộc đó là” Mùa nước nổi tràn đồng – bông điên điển nở vàng, cây cà na kết trái…”
“Xứ đâu là xứ quê mùa/Đi thăm cháu ngoại cho vùa cà na”.
Cà na có mặt khắp các tỉnh miền Tây nhưng nhiều nhất là ở Đồng Tháp. Xã Long Thắng, huyện Lai Vung được xem là thủ phủ cà na. Cà na sum suê sát ven sông, rợp bóng đường quê, mát mắt, ấm ruột. Rễ cây cà na thường bám chặt thành chùm nên giữ đất và chắn sóng rất tốt. Bông cà na búp màu xanh nhạt, khi nở màu trắng rất đẹp. Đến mùa nước nổi, cà na trĩu trái căng tròn. Trái cà na hình bầu dục, to bằng đầu ngón tay. Trái non có màu xanh, đến lúc chín ngả màu vàng nhạt, vị chua chát hấp dẫn.
Hái cà na đúng bài phải dùng sào dài, có lưới nhỏ để đựng. Tốt nhất là có người phụ dùng nón hứng vì có trái thích nhảy ra ngoài. Mùa nước nổi phải dùng xuồng bơi (chèo) để hái và vớt. Lũ trẻ quê thường không đủ kiên nhẫn, nên cứ leo lên cây, rung mạnh. Những trái già sẽ rụng như mưa, phải nhanh tay lẹ mắt hớt chụp, cho vào túi, vào bị. Ăn mộc tại chỗ với muối ớt hay đem về nhà chế biến tùy hỉ. Cà na bán ở chợ chừng 20 – 30 ngàn đồng mỗi ký, chủ yếu là tiền công hái, vận chuyển và ngồi bán. Trái trên cây là của trời cho, ai hái cũng được, không tốn tiền.
Mùa này về Đồng Tháp, chợ nào cũng bán cà na, như một loại đặc sản mùa nước nổi. Vào các điểm tham quan, chỗ nào cũng cà na đong đưa mời gọi, từ Tam Nông, Gáo Giồng (huyện Cao Lãnh), làng du lịch Tân Thuận Đông (TP.Cao Lãnh) đến Phú Mỹ (Thanh Bình) và khắp các huyện, nhất là ở Lai Vung. Giờ đây, trái cà na được người dân miền Tây trồng nhiều hơn, nhưng giá vẫn vậy. Cà na Việt ngon hơn cà na Thái. Món ăn dân dã này được truyền tụng trong ca dao: “Xứ đâu là xứ quê mùa/Đi thăm cháu ngoại cho vùa cà na”.
Cà na là loại cây mọc hoang, có tên khoa học là Canarium album, thuộc họ trám (Burseraceae), có nơi còn gọi là trám trắng, cảm lãm, bạch lãm... Cà na thường mọc rải rác trong rừng Đông Trường Sơn và miền Tây Nam bộ. Tán cây xòe rộng, lá hình bầu dục, nhẵn cả 2 mặt, riêng mặt trên sáng bóng. Trái cà na cũng có hình bầu dục, màu xanh đậm, vị chát, khi chín thì ngả màu vàng và có vị chua, vỏ quả nhẵn, cơm dày, hạt cứng. Có những cây cà na sống hàng trăm tuổi, cao đến 30 m, thân to vài ba người ôm. Từ tháng 4 đến tháng 6 hàng năm là mùa ra hoa; những bông hoa trắng tinh khôi tỏa hương thơm ngát một vùng. Từ tháng 9 đến tháng 10, cây bắt đầu cho trái, có cây cho đến 6 -7 tạ trái.
