Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT)

Suy nghĩ của mỗi cá nhân đóng một vai trò căn bản ảnh hưởng đến cảm nhận và hành vi mà họ thể hiện. Nhóm các liệu pháp nhận thức và hành vi tập trung nghiên cứu cách tác động của suy nghĩ lên hành vi và giúp bệnh nhân thay đổi các dạng thức tiêu cực.

Liệu pháp nhận thức và hành vi là gì?

Con người ta thường có các suy nghĩ và cảm xúc củng cố hoặc tạo nên các niềm tin sai lệch. Những niềm tin này sẽ dẫn đến các hành vi không tốt ảnh hưởng lên nhiều khía cạnh của đời sống, bao gồm gia đình, các mối quan hệ tình cảm, công việc và học tập. Ví dụ, nếu một người dành nhiều thời gian suy nghĩ về một vụ rơi máy bay, tai nạn trên đường băng hay các thảm họa hàng không thì người này sẽ tránh né việc di chuyển bằng máy bay. 

Nguồn ảnh: creakyjoints

Liệu pháp dựa trên nhận thức tìm cách thay đổi các dạng thức suy nghĩ tiêu cực bằng cách thay thế những hành vi không hữu ích bằng những hành vi tích cực từ đó thay đổi những cảm xúc bên dưới. Nhiều liệu pháp sử dụng các yếu tố từ cả thuyết nhận thức lẫn hành vi. Khi người bệnh đã thay đổi suy nghĩ của họ, họ có thể thay đổi cảm nhận và hành vi của mình. 

Liệu pháp nhận thức và hành vi hoạt động như thế nào?

Không giống như một số phương pháp điều trị nói chuyện khác, liệu pháp nhận thức và hành vi giải quyết các vấn đề hiện tại của bạn, thay vì tập trung vào các vấn đề trong quá khứ. Nhà trị liệu cần phải xác định vấn đề, thách thức và thay đổi cách một người nhìn nhận một tình huống.

Thay đổi những biến dạng và nhận thức

Liệu pháp nhằm mục đích biến đổi bất kỳ cách suy nghĩ và hành vi nào cản trở đến cách một người hướng đến cuộc sống của họ. Điều này liên quan đến việc xác định những dạng thức tiêu cực hoặc sai lệch đang ảnh hưởng đến hành vi của người bệnh.

Một suy nghĩ méo mó có thể khiến một người dễ bị:

• Lối tư duy vô ích
• Đi ngay đến kết luận
• Nhầm lẫn luôn coi mọi thứ đều tiêu cực
• Nhìn nhận mọi thứ một cách rành mạch hoặc tốt hoặc xấu, không có mức ở giữa

Nếu mỗi người đều học cách suy nghĩ tiêu cực và vô ích, theo thời gian họ có thể tự động bắt đầu suy nghĩ theo lối tư duy này. Vì vậy liệu pháp này tập trung vào việc thử thách so sánh những suy nghĩ tự động này với thực tế.

Khi một người nhìn nhận một tình huống cụ thể theo cách có ích hơn, sự lo lắng của họ thường sẽ vơi đi và sau đó họ có thể thực hiện các hành động hoặc đưa ra quyết định mang lại giá trị về lâu dài.

Một ví dụ về chứng sợ nha khoa

Ví dụ, một người mắc chứng sợ thăm khám nha khoa vì họ tin rằng mình sẽ rất đau hoặc thậm chí là tử vong nếu thực hiện một thủ thuật nào nha khoa đó. Nỗi sợ hãi này có thể xuất phát từ một lần trải nghiệm thăm khám nha khoa trước đây không mấy tốt đẹp của họ. 

Nhà trị liệu sẽ cùng người đó để giải quyết suy nghĩ “Vì tôi bị đau khi khám răng, nên tất cả các lần khám răng đều sẽ đau”.

Bệnh nhân và nhà trị liệu sẽ triển khai một kế hoạch với các phương pháp điều trị nha khoa trong tương lai theo một cách mới. Họ cũng đưa ra cách tiếp cận việc thăm khám nha khoa theo từng bước nhỏ, dễ quản lý để vượt qua nỗi sợ này.

Các loại liệu pháp nhận thức và hành vi 

Chúng có thể bao gồm từ các liệu pháp tâm lý có cấu trúc đến các phương pháp tự lực. Một số loại phương pháp điều trị cụ thể liên quan đến liệu pháp hành vi nhận thức bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức: giúp người bệnh xác định, hiểu rõ, và hiệu chỉnh những suy nghĩ bị bóp méo vốn có thể có tác động tiêu cực đến cảm giác và hành vi của họ.
• Liệu pháp hành vi: nếu hành vi có thể học được nó cũng có thể xoá được, dựa trên ý tưởng này phương thức tiếp cận trên hành động nhằm đến việc thay thế những hành vi không mong muốn bằng những hành vi tích cực.
• Liệu pháp CBT làn sóng thứ ba: nhóm phương pháp đang phát triển này mở rộng các cách tiếp cận CBT lại vừa thay đổi mục tiêu, thay vì tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng - mặc dù điều này có lợi - chúng giúp người bệnh tránh xa các suy nghĩ không có ích.
• Liệu pháp xử lý nhận thức: giúp người bệnh giải quyết và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, dựa trên nỗi sợ hãi - được gọi là những ‘’điểm mắc kẹt'’ (stuck point) - xảy ra lặp lại sau các sang chấn, để họ có thể cảm thấy bình tâm hơn và an toàn hơn.
• Liệu pháp hành vi cảm xúc duy lý: người bệnh sẽ hiểu được rằng cách họ suy nghĩ về các sự kiện quan trọng hơn bản thân các sự kiện ấy.

Mặc dù mỗi loại liệu pháp nhận thức và hành vi có một cách tiếp cận khác nhau, nhưng tất cả đều có tác dụng giải quyết các mô hình suy nghĩ tiềm ẩn góp phần gây ra ‘’nỗi đau'’ tâm lý.

Tài liệu tham khảo:

• https://www.nhs.uk/mental-health/talking-therapies-medicine-treatments/talking-therapies-and-counselling/cognitive-behavioural-therapy-cbt/overview/
• https://www.medicalnewstoday.com/articles/296579#how-does-it-work
• https://www.verywellmind.com/what-is-cognitive-behavior-therapy-2795747