Kinh thành Đồ Bàn?

Nếu không có hệ thống định vị toàn cầu thì việc tìm đến phế tích Đồ Bàn khá khó khăn, nó rất lắt léo và gần như đã bị lãng quên. Nơi đây từng là thủ đô của Chăm Pa. 

Đi theo hướng tây nam một lúc thì sẽ tới kinh thành nơi nhà vua ngự, người ngoại quốc gọi là "Chiêm Thành". Kinh thành có lũy bằng đá bao quanh, ra vào qua bốn cổng, có lính canh gác. Điện vua thì cao và rộng, phần mái ở trên lợp ngói nhỏ hình thuẫn, bốn bức tường bao quanh có đắp trang trí công phu bằng gạch và hồ, rất gọn ghẽ. Các cánh cửa được làm bằng gỗ cứng, chạm trổ hình thù dã thú và cầm súc. Nhà cửa dân cư trong thành lợp mái tranh, chiều cao mái hiên khá thấp, ra vào phải khom lưng cúi đầu, ai cao quá thì bất tiện.

Nơi đây vua Duệ Tông và 10 vạn quân Trần bị Chiêm vương Chế Bồng Nga sát hại. Hồ Hán Thương đem 20 vạn quân bao vây 2 tháng không hạ nổi thành. Đến 1471 thì Lê Thánh Tông cùng bách vạn sư đồ vượt hơn nghìn dặm trừng trị Trà Toàn và khiến thời hoàng kim của Đồ Bàn trở thành quá khứ.

Nguyễn Nhạc sau khi nâng cấp Đồ Bàn thành kinh đô Hoàng Đế cũng xưng đế vương tại chốn này. Trong trận giao tranh ác liệt giữa anh em Tây Sơn năm 1787, Nguyễn Huệ đã đặt đại bác lên núi Long Cốt bắn ngày đêm vào đây để khuất phục ông anh mình.

Sàn 1799 thì Nguyễn Ánh hạ được và đổi tên thành Bình Định. Võ Tánh tử thủ tại đây, giúp chúa Nguyễn rảnh tay chiếm được Phú Xuân và chấm dứt nội chiến 300 năm ít lâu sau đó.

Thành đã bị vua Gia Long san phẳng, chỉ còn lại phế tích của Tử Cấm Thành, nơi Nguyễn Nhạc và gia đình sinh hoạt ở đó. Các triều vua Chăm cho xây dựng rất nhiều công trình ở kinh đô, nay còn lại tám ngôi tháp...

"Những cảnh ấy trên đường về ta đã gặp

Tháng ngày qua ám ảnh mãi không thôi

Và từ đấy lòng ta luôn tràn ngập

Nỗi buồn thương, nhớ tiếc giống dân Hời."