Hướng nghiệp bản thân bằng mô hình "Design Thinking" (Simon 1950)

'Design Thinking' là tên gọi của một mô hình thường được áp dụng trong việc giải quyết vấn đề. Đặc biệt là những vấn đề về sáng tạo và chiến lược, nơi mà việc đưa ra được những ý tưởng và giải pháp triệt để bậc nhất là vô cùng quan trọng.

(

Nguồn gốc

Tên gọi 'design thinking' bắt đầu được sử dụng vào những năm 1960, mặc dù có vài nguồn ghi nhận rằng mốc thời gian này là từ những năm 1950. Khái niệm 'design thinking' được thai nghén bởi một nhà kinh tế học người Mỹ tên Iaureate Herbert Simon (đã từng đoạt giải Nobel). Ông đã đề cập đến khái niệm này lần đầu tiên trong cuốn sách 'The Sciences of the Artificial' của mình.

Mô hình này có thể được áp dụng trong đa dạng lĩnh vực: từ kỹ thuật, logistics ('hậu cần'), cho đến kinh doanh, nghệ thuật sáng tạo và cả giáo dục, hướng nghiệp. Mô hình này đặc biệt ngày càng được các nhà nghiên cứu hướng nghiệp và phát triển tiềm năng con người quan tâm.

Mô hình 'Design Thinking'

Mô hình này bao gồm 5 bước:

(

Bạn đọc đừng vì những từ ngữ tiếng Anh khó hiểu mà e dè việc áp dụng mô hình này. Bởi lẽ ý nghĩa của chúng thực sự rất đơn giản:

1) Empathise ('thấu hiểu'): đây là giai đoạn bạn cần vắt chân lên trán chiêm nghiệm vấn đề mà bạn đang gặp phải, ví dụ: trong việc xác định nghề nghiệp phù hợp với mình.

Để làm được việc này, bạn cần phải tự thử thách bản thân trong nhiều công việc và lĩnh vực khác nhau. Nó không nhất thiết phải là một 'nghề' đúng nghĩa, nó có thể là một sở thích hoặc đam mê nào đó của bạn. Bạn cũng cần liên tục gặp gỡ và học hỏi từ những người đi trước, để hiểu thêm về tình hình phát triển của nghề nghiệp mà bạn đang nhắm tới.

Bước này, vì thế, cũng có thể được hiểu là công đoạn nghiên cứu, tìm kiếm insights.

Ví dụ: trong quá trình này, bạn có thể liên tục tự hỏi bản thân "Điều gì trong công việc hiện tại khiến bạn hứng thú?", "Khía cạnh nào là khó khăn nhất trong công việc này?" hoặc "Tôi có thể phát triển về lâu dài trong lĩnh vực này không?."

2) Define ('xác định vấn đề'): sau khi đã thu thập đủ insights, bạn cần ngồi xuống và liệt kê ra những khó khăn và vấn đề mà bạn đã, đang hoặc sẽ có thể bắt gặp trong quá trình hướng nghiệp. Đây có thể là một công việc hoặc một lĩnh vực nào đó mà bạn cảm thấy mình chưa thực sự giỏi. Trong bước này, bạn cần biết được nguyên nhân cốt lõi tại sao mình lại gặp những khó khăn này.

(

Ví dụ: ở giai đoạn này, bạn cần đưa ra những câu hỏi cụ thể và sâu hơn cho mình, chẳng hạn như "Tại sao tôi lại thích những công việc về quảng cáo, giao tiếp?", "Việc này giúp nói lên điều gì về tính cách và con người tôi?", "Đâu là những kỹ năng mà tôi cần phải phát triển?", hoặc thậm chí "Tại sao tôi chưa thể tìm ra nghề phù hợp?".

3) Ideate ('đưa ra ý tưởng, giải pháp'): sau khi đã nắm được nguyên nhân cho các vấn đề, thì đây chính là lúc bạn cần phải brainstorm hoặc sử dụng phương pháp mind-map ('sơ đồ tư duy') để đưa ra càng nhiều ý tưởng và giải pháp càng tốt. Ở giai đoạn này, bạn chưa cần phải cân nhắc đến tính khả thi của các giải pháp. Hãy cứ tập trung vào việc để các ý tưởng tuôn trào.

Ví dụ: bạn có thể liệt kê ra tất cả những nhóm nghề hoặc lĩnh vực mà bạn ước mơ được làm, chưa cần bận tâm đến việc bạn có đủ khả năng hay không. Hoặc tự hỏi bản thân"đâu là những cách có thể giúp tôi giao tiếp tốt hơn", "Tôi có nên tiếp tục trải nghiệm nhiều nghề hơn nữa?".

(

4) Prototype ('kiểm thử'): đây chính là giai đoạn bạn cần hiện thực hóa các ý tưởng đã tự đưa ra cho mình. Bạn sẽ nhanh chóng nhận ra rằng không phải ý tưởng nào cũng có thể được thực hiện. Không phải bạn cứ có ước mơ được làm một nghề nào đó, là bạn sẽ nhất định có thể thành công. Bạn có thể coi bước này là bước sàng lọc các ý tưởng.

Ví dụ: đây chính là lúc bạn thực sự tiến hành việc phát triển các kỹ năng mà bạn cảm thấy là khó khăn hoặc bản thân còn thiếu sót (ví dụ: kỹ năng giao tiếp). Thường thì không phải cứ cố gắng phát triển một nhóm kỹ năng nào đó là nhất định ta sẽ thành công. Những người có tố chất về khoa học tự nhiên sẽ phát triển rất nhanh chóng những kỹ năng về logic, toán học (ví dụ: viết code), tuy nhiên những người khác sẽ không gặp suôn sẻ như vậy. Đó là lúc bạn cần 1 giải pháp khác.

5) Test ('xác định giải pháp'): sau khi các ý tưởng thiếu tính khả thi đã được sàng lọc, thường bạn sẽ chỉ còn lại một vài các ý tưởng mang tính khả thi cao. Nếu bạn phát hiện sau khi sàng lọc mình chẳng còn ý tưởng nào, thì bạn cần tiến hành lại một vòng 5 bước lần nữa. Trong trường hợp bạn chỉ còn lại 1 ý tưởng khả thi, hãy thực hiện nó. Nhưng cần lưu ý rằng có ít nhất 2 ý tưởng khả thi (phương án A và B) vẫn là tốt nhất.

(

Ví dụ: Sau quá trình 'kiểm thử' gắt gao, bạn quyết định sẽ chọn ra 2 phương án là rèn luyện ngoại ngữ và khả năng giao tiếp của bạn, nhằm chọn những nghề thiên về 'xã hội nhân văn', thay vì tập tành viết code và thất bại thảm hại. Lúc này, bạn cần chọn ra ít nhất 2 nghề phù hợp (ví dụ: nhà báo hoặc chuyên viên quảng cáo) và tập trung đầu tư vào chúng.

Thứ tự không quan trọng

Bạn cũng cần lưu ý rằng mô hình 'design thinking' này được thiết kế với tính linh động rất cao. Bạn không nhất thiết phải đi từng bước từ 1 -> 5, mà có thể lược bớt các bước mà bạn cảm thấy không cần thiết, thậm chí có thể quay ngược từ bước sau về bước trước.

Ví dụ: sau khi vạch được cho mình phương án tốt nhất tại bước Test, bạn hoàn toàn có thể quay trở lại bước Define để so sánh xem liệu phương án bạn vạch ra có thực sự giúp giải quyết được các nguyên nhân gốc rễ của vấn đề không.

Bạn có nghĩ rằng mô hình 'design thinking' có thể giúp giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, đặc biệt là trong khía cạnh hướng nghiệp của bạn? Hãy cùng chia sẻ nhé.

Tham khảo:

Rikke Dam & Teo Siang: What is design thinking and why it is so popular? (interaction-design.org)

Rikke Dam & Teo Siang: Design thinking: get a quick of the history. (interaction-design.org)

Jo Szczepanska: Design thinking origin story plus some of the people who made it all happen.