Giá trị hình thành nghề gốm bắt đầu khi nào?
Việt Nam, một trong những quốc gia có nghề gốm xuất hiện khá sớm, theo các tài liệu cổ từ khoảng một vạn năm trước đây. Nghề gốm ở Việt Nam đã có từ thời tiền sử, thời kỳ đồ đồng... nhưng phát triển rực rỡ nhất ở thời Lý Trần. Đồ gốm là vật thể hiện tình cảm người nghệ sĩ trực tiếp chuyển vào bản thân của gốm trước tiên qua lao động “nhào nặn”, làm cho bản thân của gốm rung cảm, nói lên tiếng nói của người nghệ sĩ, của cuộc sống xã hội.
Ta đều biết gốm đất nung là sơ khai của nền nghề thuật gốm, nhưng bạn có biết nó hình thành như thế nào chưa? Nếu chưa chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu xem nhé!
Nhiều cuộc khai quật trong vòng hai mươi năm trở lại đây cho thấy bộ mặt gốm đất nung cách đây 5.000 năm đến đầu công nguyên rất là phong phú. Có thể nêu lên một số điển hình:
Gốm Phùng Nguyên: cách đây 5.000 đến 4.000 năm, tổ tiên ta đã biết sử dụng bàn xoay thành thục, đã biết trang trí lên gốm bằng những nét khắc tinh xảo, chủ yếu là hoa văn răng lược, khắc vạch, làn sóng, một số thiên về lối hình học (như gốm Gò Bông). Đã biết dùng màu đất trắng và màu đá son tô thắm lên bề mặt hình khắc của gốm trước khi nung; đã biết nung độ lửa già nhất của đất nung (như gốm Việt Tiến).
Gốm Đồng Đậu: cách đây khoảng 3.500 năm, hoa văn càng đa dạng: xoắn ốc, răng cưa, đường chấm song song, hình trám in, v.v… Đặc biệt, còn tìm thấy tượng bò tót, tượng chim, đầu gà…
Gốm Gò Mun: cách đây khoảng trên 3.000 năm, hoa văn hình học chiếm ưu thế. Nhiều hoa văn rõ ràng bắt chước hoa văn trên đồ đồng (kể cả một số hoa văn thuộc gốm Đồng Đậu).
Gốm Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun không chỉ sớm phong phú về hoa văn, mà cũng phong phú về hình dáng. Nhiều hình dáng cho đến sau này vẫn còn được bảo tồn trong các lò gốm dân gian, như loại vò có miệng loe đứng, cổ cao, bụng nở (Đồng Đậu); loại vò cũng như nồi cỏ miệng loe rộng, cổ ngắn, bụng nở (Đồng Đậu); loại vò, nồi, có miệng loe xiên, cổ thắt (Đồng Xấu); bát, bình, cốc, ống nhổ chân thấp, chân cao (Phùng Nguyên), v.v… Ở miền Nam, gốm vùng châu thổ sông Cửu Long, khoảng những thế kỷ đầu công nguyên, gốm sứ Sa Huỳnh khoảng thế kỷ thứ 5, cũng có nhiều hoa văn làn sóng, hình học, nhiều hình dáng rất gần gũi với gốm cổ vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ. Có hình dáng điển hình của gốm miền Nam như cái lu, cái chĩnh vẫn bảo tồn cho đến nay ở nhiều cơ sở sản xuất gốm trong Nam. Riêng hình cái chĩnh khá giống hình một số gốm Đông Sơn được phát hiện khá nhiều.
Vậy trong thời đại đồng thau phát triển rực rỡ, gốm đất nung sao vẫn còn trang trí ngày một công phu và có xu hướng bắt chước đồ đồng, nhất là về mặt hoa văn?
Điều có thể khẳng định được là:
Nghệ thuật dân gian tồn tại và phát triển từ trong cuộc sống của quần chúng, thường được thể hiện rộng rãi nhất từ những chất liệu thông thường nhất, từ những đồ dùng thông thường nhất (như đồ mây tre tiếp đến là đồ đất nung).
Nghệ thuật đất nung bắt chước nghệ thuật đồ đồng, không hề giảm mà còn làm sáng tỏ thêm phong cách nghệ thuật đồ đồng cùng thời. Gốm bắt chước đồng càng làm càng sáng tỏ thêm quá trình phân hóa giai cấp của xã hội đương thời.
Mối tương quan khá rõ nét giữa các nền nghệ thuật cổ xưa trên cùng một dải đất Việt Nam nói riêng, trên khu vực Đông Nam Á nói chung được phản ánh qua phong cách nghệ thuật đồ đồng cũng như phong cách nghệ thuật đồ đất nung cùng thời.
Ngày nay, các sản phẩm gốm sứ với màu sắc, hoa văn được các nghệ nhân vẽ bằng tay tinh sảo, uyển chuyển các hình ảnh mang những phong tục tập quán của người dân Việt Nam tạo cảm giác quen thuộc gần gũi như phong cảnh, hoa lá,...
Nguồn: gomsuthanhtrung.vn
