Đừng bắt một người không mắc lại sai lầm

Khi đi làm chúng ta rất hay được nghe câu: Em có thể mắc sai lầm lần đầu, nhưng nếu lỗi lặp lại thì không được phép. Rốt cục thì người nhân viên đó vẫn cứ mắc đi mắc lại. Bạn có thể hét lên vì tức giận, tại sao anh/chị đã nói thế rồi mà vẫn không thay đổi. Cuối cùng chúng ta kết luận đó là tật, là tính cách của họ.

Nếu ai đã từng tìm hiểu về Tư duy đặt cược (Thinking in Bets của Annie Duke) hẳn sẽ hiểu chúng ta thường xuyên phải quyết định trong hoàn cảnh thiếu thông tin. Quyết định khi đó được đưa ra dựa trên một hàm xác xuất do não của chúng ta tự đánh giá, còn kết quả lại bị chi phối bởi yếu tố may mắn. May mắn là thứ nằm bên ngoài. Thế nhưng hàm xác suất là thứ do chúng ta quyết định và có thể cải tiến. Vấn đề ở đây là, đa số chúng ta không biết cách để cải tiến hàm xác xuất này. Và kể cả khi có biết cách thức thì vẫn không thể làm được. Vì thế sai lầm là thứ thường được lặp lại.

Một người đàn ông thường xuyên say khi đi nhậu với đồng nghiệp, về nhà bị vợ trách mắng. Anh rất quyết tâm thay đổi, nhưng kết quả anh vẫn say đều. Hàm xác định xem nếu uống thêm ly này có say không của anh chạy sai, anh không ước lượng được ngưỡng chính xác của mình. Một chơi chứng khoán bao giờ cũng phải cân nhắc rất kỹ trước khi mua một mã. Thế nhưng cuối cùng họ vẫn thường xuyên mắc lại 1 lỗi giống hệt nhau. Những quyết định vội vàng, cảm tính, giống nhau. Một người thường xuyên chơi trò mạo hiểm, vẫn sẽ mắc 1 lỗi giống hệt nhau. Một người lập trình viên, vẫn luôn mắc một dạng bug giống nhau. Có những người luôn khởi nghiệp và phá sản theo gần như cùng một kết cục. Đến chính người mắc lỗi cũng không thể hiểu tại sao họ lại "ngu" vậy. Tại sao họ lại tiếp tục sai lầm?

Một câu hỏi WHY to tướng. Tại sao, tại sao, tại sao?

Khi đi tìm nguyên nhân tận cùng cho câu hỏi Why (tại sao), tôi tình cờ được biết tới một đáp án đó là. Con người chúng ta luôn hành động vô thức theo các patten (mẫu) nào đó, đã được "lập trình" sẵn trong não. Trong não bộ của chúng ta, có những vùng xứ lý theo khối mảng (block), đã được hình thành sẵn (thường là từ bé), có khả năng xử lý, ra quyết định rất nhanh, gần như vô thức.

Ví dụ những người gõ 10 ngón thực ra họ gõ mà không cần phải nghĩ xem chữ này dùng ngón nào, đưa tay như thế nào. Mắt người đọc chữ mà không cần phải xem từng nét, ghép từng chữ cái để ra từ, mọi thứ được thực hiện rất nhanh. Những phép tính rất nhanh này được hình thành, huấn luyện từ một số lượng lớn mẫu trong quá khứ, nếu những mẫu đó tốt, bạn sẽ có được một phản xạ tuyệt vời. Trong một số trường hợp khác, nó sẽ tạo ra phản xạ có lỗi. Người ta tính rằng, mất tới hơn 4 lần thời gian huấn luyện lại, so với số lần thời gian trước đó thì mẫu mới được thay thế. Do vậy, những phản xạ này nếu đã hình thành, sẽ rất khó thay đổi.

Thay đổi những mô thức đã hình thành là rất khó.

Nhìn vào bóng đá, có rất nhiều cầu thủ gần như toàn diện, nhưng họ mắc 1 tật nhỏ, là nếu tình huống bóng rơi vào kiểu như vậy, thì xác suất rất cao sẽ mắc lỗi. Ví dụ: "Bùi Tiến Dũng lao ra mà lại đứng thẳng lưng; lỗi lặp lại như bệnh mãn tính, rất khó sửa" - Cựu thủ môn Dương Hồng Sơn bày tỏ.

Các quyết định của chúng ta trong rất nhiều trường hợp được thực hiện trong tích tắc, chính là dựa trên những khối mảng thành kinh này. Chúng ta vẫn hay gọi đó là các phản xạ, hoặc loại quyết định cảm tính.

Nếu quyết định cảm tính, sai lầm có xu hướng lặp lại. Và thật tiếc, đa số chúng ta, phần lời thời gian trong cuộc đời lại đều quyết định dựa trên cảm tính. Để hạn chế sai lầm, những quyết định lớn cần được chậm lại, được thay thế bởi các quyết định tư duy, hoặc tốt hơn là quyết định dựa trên sự hỗ trợ của công cụ (giấy bút), máy móc, và tham vấn.

Hiểu được điều này, bạn hãy bao dung với những sai lầm của một người khác. Họ không hề cố ý, không phải vì không xem trọng sự nhắc nhở của bạn, mà bởi vì trong quá khứ, họ đã học phải một mô thức lỗi, và nó chưa được fix, còn đó thường xuyên gây họa.

Nếu bạn thực sự quan tâm và hiểu sâu sắc về một người, bạn hoàn toàn có thể phát hiện ra những mô thức sai này của họ. Thế nhưng, thật không dễ để fix cho họ. Biết họ sẽ sai lầm, đã cảnh báo, nhắc nhở và đau lòng khi họ tiếp tục mắc phải.

Hãy bao dung và chấp nhận cho họ mắc sai lầm nhiều lần, tự "làm đau" bản thân do mắc lỗi, để tự học lại và sửa lại mô thức, hay cảnh báo và đồng hành để giảm thiểu rủi ro? Nếu là bạn bạn sẽ làm như thế nào?