DeFi được hiểu như thế nào?

DeFi là viết tắt của Decentralized Finance, có thể dịch thành dịch vụ tài chính phi tập trung. Dịch vụ tài chính thường được đa số hiểu là những gì liên quan đến mua bán cổ phiếu, trao đổi tín dụng, vay mượn. Còn phi tập trung ngày nay được hiểu là liên quan đến tiền mã hóa (cryptocurrency). Hình thức phi tập trung (decentralized) là một cuộc cách mạng, không nó không cần một bên uy tín đứng ra bảo lãnh giao dịch, thông thường đó là sàn giao dịch, do vậy nó mang lại sự tự chủ cho các bên liên quan đến hoạt động tài chính mà thôi.

Bài này không đi sâu vào giải thích cái lợi và hại của Decentralized và Centralized, mà chỉ tập trung vào các hình thức tài chính được xây dựng trên hệ phi tập trung, cũng chính là một trong các nguyên nhân khiến giá crypto tăng nhanh trong thời gian vừa qua.

Nói sơ về cái này trước khi bắt đầu. Trading là hoạt động mua bán một cái gì đó, trong crypto trading, cái này thường là các token hay cryptocurrency như Bitcoin, Ethereum,... Hoạt động trading do các sàn nắm giữ, và họ cần có sổ lệnh (order book).

Một người muốn mua, họ sẽ tìm một lệnh bán của một người khác trong sổ lệnh, và khớp lệnh, tức chuyển tiền và token từ người này sang người kia. Giao dịch diễn ra như vậy sẽ có phí giao dịch, và sàn sẽ thu phí giao dịch đó để hoạt động.

Tuy nhiên, hoạt động trading này phần lớn là dạng centralized, thuộc quyền quản lý của các sàn như Binance, Coinbase, KuCoin,... Khi đó người dùng phụ thuộc vào sàn, nếu sàn bị hack hoặc sàn ôm tiền bỏ trốn thì người dùng sẽ mất tiền luôn.

Cái này là thứ đầu tiên trong chuỗi liên quan đến DeFi. Swap, nghĩa là đổi chác, cũng gần giống như việc mua bán, nhưng lại dựa vào hệ thống phi tập trung. Nổi tiếng nhất có lẽ là UniSwap.

Người ta có thể đổi bất cứ token nào để lấy một token khác, chỉ cần có người chấp nhận. Điều đó có nghĩa là không nhất thiết phải dùng USD để mua ETH hay BTC, mà có thể dùng BTC để đổi lấy ETH.

Mặc khác, ví dụ một người đang giữ USDT (một loại token có giá trị tương đương với USD) dùng nó để đổi lấy ETH. Có thể nói người đó đã mua ETH bằng USDT, và giao dịch swap này cũng giống y hệt như trade, khác biệt duy nhất có lẽ là không có sự xuất hiện của người bán và sổ lệnh. Chính vì không cần sự xuất hiện của người bán mà hoạt động này diễn ra nhanh hơn. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là lấy đâu ra số ETH để người ta đổi?

Để giải quyết bài toán lấy đâu ra ETH ở trên, người ta mới lập ra các kho lưu giữ gọi là liquidity pool.

Hiểu đơn giản, có những người tin vào giá trị của ETH về dài hạn cũng như sự ổn định của USDT, họ sẽ tạo ra một liquidity pool giữa 2 token này, cho phép bất cứ ai đổi qua lại giữa chúng. Họ làm vậy là để ăn phí giao dịch swap. Do đó, giúp họ gia tăng số USDT và ETH trong tương lai.

Cần lưu ý là các liquidity pool thường được giữ ở mức cân bằng. Tức là giả sử giá ETH là 1000 USDT, thì trong pool số lượng USDT sẽ gấp 1000 lần ETH (giả sử 1000 ETH và 1 triệu USD), giúp pool ở thế cân bằng, tạo điều kiện cho mọi người swap khi muốn.

Nếu bị mất cân bằng, ví dụ 1 triệu USDT nhưng có tới 1100 ETH, nghĩa là tỷ lệ swap là 1.1 ETH ăn 1000 USDT. Khi đó sẽ có một ai đó bỏ vào 50 nghìn USDT để đổi lấy 55 ETH, người đó đem ra ngoài đổi lấy 55 nghìn USDT theo giá thị trường, tức là đã làm lời 5000 USDT. Ngược lại, số còn lại trong pool sẽ là 1.050.000 USDT và 1045 ETH, một tỷ lệ khá là tương đương với giá thị trường. (Nếu có người cho rằng nó không tương đương thì họ sẽ swap tiếp để khiến nó tương đương).

Đó là lý do khiến liquidity pool thường là dạng cân bằng động. Cân bằng này có thể rất dễ phá hủy, nhưng nếu có sự mất cân bằng lớn, quá trình điều chỉnh sẽ diễn ra.

Dành riêng một phần để nói về những người muốn cung cấp liquidity, tức là những người đưa token vào pool cho người khác swap.

Tại sao họ lại cung cấp liquidity? Như đã nói ở trên, họ làm vậy để thu lợi từ phí giao dịch. Khác với các sàn giao dịch tập trung truyền thống, chính sàn là nơi thu lợi nhiều nhất từ giao dịch mua bán của người trade, volume giao dịch mỗi ngày của các sàn rất lớn lên đến hàng trăm tỷ USD và chỉ cần sàn lấy phí 0.1% cũng đã thu về hàng trăm triệu USD mỗi ngày. Trong hệ thống phi tập trung, phần lớn phí giao dịch rơi vào tay những người cung cấp liquidity.

Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất của họ chính là impermanent loss. Nói đơn giản, khi giá ETH xuống so với USDT, các nhà cung cấp liquidity sẽ nhận nhiều ETH hơn là USDT, và vì giá ETH thấp nên giá trị ước tính của họ dựa trên USDT sẽ bị giảm, mà giảm còn nhanh hơn số lượng phí giao dịch thu được. Trong chiều ngược lại, nếu giá ETH tăng, các liquidity provider sẽ nhận nhiều USDT và ít ETH hơn, do đó giá trị ước lượng "nếu họ không tham gia cung cấp liquidity" sẽ cao hơn giá trị hiện tại của họ. Nói nôm na, giá lên thì giàu chậm, giá xuống thì cũng nghèo từ từ. Nhưng, nếu giá cứ dao động lên xuống liên tục, tiền phí giao dịch sẽ tăng đáng kể trong khi giá trị của ETH gần như không đổi so với USDT, kịch bản này khiến họ giàu nhanh hơn giới trader (hoặc là swapper).

Tới phần thú vị rồi đây! Hiện nay, có rất nhiều bên làm liquidity pool, và lợi nhuận từng bên có thể khác nhau, tùy từng thời điểm. Có lúc bên này lợi nhuận đến 300% trong khi bên khác có 10% trong cùng một cặp liquidity. Và thế là câu chuyện về các bên buôn lậu bắt đầu ("buôn lậu" là từ mình nói, chứ ngoài kia người ta gọi mĩ miều là "yield farming" tức là "cày lợi tức"). Nổi tiếng nhất chắc là Yearn.finance.

Việc "cày lợi tức" này khá đơn giản: Khi một liquidity pool nào đó có lợi tức quá cao so với một pool khác, những "nông dân" (farmer) sẽ rút bớt liquidity từ bên ít lợi chuyển sang bên lợi nhiều hơn, và ngay lập tức ăn khoảng chênh lệch lãi suất.

Muốn làm được điều đó, các farmer phải có sẵn liquidity ở cả 2 bên. Nếu một người tự làm thì cũng okay, nhưng lưu lượng sẽ không nhiều và không tối đa hóa lợi nhuận. Nhưng nếu có một pool do các farmer liên kết lại với nhau, farmer này có liquidity bên pool này, farmer khác lại có liquidity bên pool khác, giờ họ liên kết lại trong một chương trình tự động, để khi có chênh lệch thì liquidity sẽ từ bên này chuyển qua bên kia. Lợi nhuận từ việc farming chung tất nhiên sẽ chia đều.

Việc dồn liquidity vào một pool đang có lãi cao sẽ khiến lãi của nó bị rớt dần xuống, trong khi pool còn lại do bị thiếu hụt liquidity sẽ gây ra trạng thái lãi tăng lên trở lại. Đến khi cân bằng thì chương trình farming sẽ tự cân bằng lại, và chờ kèo farming tiếp theo.

Giờ tiếp tục với cái vụ yield farming ở trên, rõ ràng là các farmer cần một lượng lớn liquidity ở nhiều liquidity pool khác nhau, để thời cơ đến là chộp ngay. Thêm nữa, nếu có điều kiện, họ còn mong muốn tăng lượng cung cấp lên, bởi hoạt động cung cấp pool này chỉ có lời không có lỗ, nếu bỏ qua impermanent loss. Tức là nếu tìm được một ai đó sẵn sàng ôm một loại token nào đó, bất kể giá của token đó lên xuống thế nào, thì farmer có thể giúp gia tăng số lượng token đó bằng cách đưa cho farmer và chờ lấy lãi.

Bằng cách mượn thêm nhiều token và tiền, farmer có thể tăng volume chuyển qua lại giữa các pool, tạo ra lợi nhuận lớn hơn số lượng tiền và token mà họ đang giữ. Vụ này cũng giống như margin trade trong chứng khoán, khi người chơi mượn tiền và cổ phiếu để tạo ra đòn bẩy giao dịch. Khác biệt chính là hình thức yield farming này không phải mua bán vốn rất rủi ro, mà chỉ là tìm cách cân bằng lợi nhuận giữa các nhà cung cấp liquidity vốn có rủi ro thấp hơn nhiều.

Muốn mượn tiền hay token, chắc chắn phải có người cung cấp. Nổi tiếng nhất trên sân chơi mới này có lẽ là Alpaca.finance. Những người cung cấp sẽ bỏ tiền hoặc token vào một lending pool, khi có một ai đó mượn để farm thì farmer sau đó phải trả lại cả vốn lẫn lãi, và phần lãi sẽ được phân bổ đều cho mọi người trong lending pool.

Càng nhiều người mượn, lãi suất càng tăng, và khi càng nhiều người cung cấp, lãi suất càng giảm.

Sự khác biệt lớn nhất giữa yield lending và liquidity pool chính là mức độ chắc ăn. Trong khi người cung cấp liquidity pool có thể gặp impermanent loss, khi mà số token có thể bị giảm khi giá tăng, thì người cung cấp yield lending không gặp vấn đề đó. Nguyên nhân nằm ở chỗ nếu token đã mượn bị giảm số lượng, thì người mượn (tức farmer) sẽ bị thanh lý tài sản để trả lại token cho người cung cấp.

"Đường còn dài, gian nguy còn nhiều" (và cơ hội cũng vậy). Có một điều chắc chắn: DeFi đã là một cuộc cách mạng về tài chính. Thay vì cơ hội trở nên thịnh vượng chỉ dành cho tầng lớp có nhiều tiền, thì giờ cơ hội lại được trao cho tất cả mọi người. Tất nhiên, người giàu sẽ càng giàu thêm, nhưng người có vốn ít vẫn có cơ hội.

Tất cả những gì chúng ta cần làm đó là tham gia vào mạng lưới này. Ai bảo tham gia lĩnh vực tiền mã hóa là rủi ro cao nữa cơ chứ? Chỉ cần không đặt chân vào lĩnh vực rủi ro như trading hay swapping hay leveraged thì vẫn còn có quá nhiều con đường để nhận lãi suất cao hơn nhiều so với ngân hàng.

Nguồn: KimKha's Weblog