Đặc sản Cốm Dẹp của người Khơ me Trà Vinh
Cứ vào khoảng tháng 9-10 âm lịch hàng năm, sau những đợt mưa dữ dội, mùa gió Nam bắt đầu lui dần nhường đất trời lại cho những ngọn gió chướng từ ngoài biển Đông thổi về…cũng là lúc người Khơ me Nam bộ nói chung và tỉnh Trà Vinh nói riêng chuẩn bị bước vào mùa lễ hội Ok-om-bok. Trong đó, cốm dẹp là một trong những sản vật không thể thiếu trong lễ cúng tạ ơn thần mặt trăng nhân dịp lễ hội.
ấp Ba So, xã Nhị Trường, huyện Cầu Ngang (Trà Vinh), đây là một ấp có hơn 80% là đồng bào dân tộc Khơ me sinh sống. Vào những ngày này, âm thanh tiếng chày quết (giã) cốm dẹp thình thịch hòa cùng tiếng cười nói các “người thợ” vang lên bên bếp lửa hồng gần như quanh đêm, suốt sáng…
Cnếp nguyên liệu chọn làm cốm dẹp phải là nếp đầu mùa vừa chín tới, nhưng vẫn còn hơi “non hái” để giữ lại chút sữa ở đầu hạt nếp. Nếp sau khi thu hoạch được phơi dưới nắng nhẹ buổi sáng cho vừa se se khô, sau đó được cho vào nồi đất rang cho đến khi vỏ trấu cháy sém, bốc lên mùi thơm nhè nhẹ thì được chuyển qua cối để quết...
Do làng nghề sản xuất quanh năm chứ không chỉ vào mùa Ok- om- bok như trước đây nên việc đảm bảo nguồn nếp nguyên liệu cho làng nghề hoạt động liên tục, tại ấp Ba So hiện có hơn chục “hàng xáo” chuyên tỏa đi khắp các cánh đồng trong tỉnh làm nhiệm vụ mua, vận chuyển, phơi thóc… cung cấp cho các hộ quết cốm dẹp. Riêng những tháng nghịch mùa, không có nếp mới thu hoạch, người ta đem cả nếp trữ sẵn trong bồ ra sản xuất. Nếp dự trữ đã được phơi rất khô nên trước khi cho vào nồi rang phải đem ngâm nước cho hạt gạo nếp mềm ra. Cốm dẹp làm từ nguồn nếp nguyên liệu trữ sẵn có chất lượng (độ dẻo, độ thơm…) không bằng làm từ nếp “non hái” mới thu hoạch, nhưng dẫu sao cũng có cốm quanh năm, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.
Theo truyền thuyết của tộc người Khơ me, nhằm ghi nhớ và tạ ơn mặt trăng vốn được người Khơ me coi như một vị thần điều động mùa màng, mưa nắng trong năm giúp họ ấm no, hạnh phúc. Lễ cúng trăng được tiến hành đúng vào đêm rằm tháng 10 âm lịch, trước khi trăng lên đỉnh đầu mọi người trong phum sóc tập trung tại khuôn viên chùa hay khuôn viên nhà - nơi không có bóng cây che khuất mặt trăng. Tại đây, xây dựng một cái cổng (hai trụ thường làm bằng trúc) có trang trí hoa lá, dưới cổng đặt 1 cái bàn để các sản vật như: chuối, dừa, khoai, cốm dẹp…Đối với người Khơ me, cốm dẹp đã trở thành vật linh, vừa là món ăn hấp dẫn đầu mùa, vừa là phẩm vật dâng cúng thần linh nên các sản vật cúng trăng tuy tùy theo khả năng của mỗi gia đình nhưng không thể thiếu cốm dẹp.
