Có thể bạn đã biết đến La Dalat, nhưng bạn đã bao giờ nghe danh Chiến Thắng?
Giữa cơn sốt dư luận đến từ hãng xe VinFast, chắc hẳn không ít người trong chúng ta hồi tưởng lại về chiếc xe La Dalat, mẫu xe hơi được sản xuất tại Nam Việt Nam vào những năm 1970 – 1975. Mặc dù được thiết kế và nắm bản quyền chế tạo bởi hãng Citroen của Pháp, nhưng tỉ lệ nội địa hóa của dòng xe này đã lên đến 40% vào năm 1975. Nhưng ít ai biết rằng, 12 năm trước khi mẫu xe La Dalat ra đời, tại miền Bắc, một chiếc xe hơi hoàn toàn do người Việt Nam chế tạo đã được xuất xưởng vào năm 1958.
Những năm đầu hòa bình ở miền Bắc, nhu cầu giao thông vận tải tăng cao. Năm 1958, nhà máy Chiến Thắng (Hà Nội) đã quyết định sản xuất một loại ô tô nhỏ theo cách nội địa. Nhiệm vụ được giao cho Đại tá, kỹ sư Hồ Mạnh Khang, Giám đốc nhà máy Z157 - Cục Quản lý xe máy và ông Vũ Văn Đôn, Cục trưởng Cục Quản lý xe lúc đó trực tiếp chỉ đạo.
Xe được lấy cảm hứng từ chiếc Renault Fregate của Pháp trên tinh thần cố gắng nội địa hóa tối đa. Các bộ phận như thân máy, nắp máy, chế hòa khí, bơm xăng, bơm dầu được các thợ cơ khí tìm mẫu, tạo khuôn mẫu trước, sau đó đúc gang rồi cắt gọt, gia công cơ khí cho thật tinh xảo.
Có những chi tiết phải đúc đi, đúc lại rất nhiều lần mới thành công. Nguyên liệu chủ yếu lấy từ đống phế liệu chiến tranh của Pháp “nấu” đúc lại. Đến phần chế tạo trục guồng của máy bàn phải dùng một trục bánh tàu hỏa, đo đạc lấy kích thước, vẽ mẫu chuẩn. Chỉ riêng cái “trục guồng quay” này, cả tổ tiện, nguội, mài... phải “đánh vật” lăn lộn làm suốt đêm ngày mất gần hai tuần lễ. Tuy nhiên, có một số chi tiết thời đó Việt Nam không thể làm được và phải lắp đồ ngoại, đó là: nến điện, dây điện, hệ thống đồng hồ và chỉ thị, bóng điện, hệ thống kính, săm lốp và vòng bi.
Về phần thiết kế, họa sĩ Diệp Minh Châu đã giúp đỡ nhà máy về tạo dáng và màu sắc. Ông còn bỏ tiền mua ngà voi làm núm còi, trên đó khắc nổi hình chùa Một Cột. Ông làm một tượng nhỏ bằng thạch cao người chiến sĩ cầm cờ để nhà máy đúc đồng gắn lên nắp capô.
Ngày 21/12/1958, chiếc xe Chiến Thắng mang biển số QS 0001 rời xưởng. Đây là chiếc ô tô 4 chỗ ngồi đầu tiên do người Việt Nam sản xuất, dù linh kiện chưa phải 100% nội địa hóa. Ngoại hình của nó không kém loại Matxcơvic của Liên Xô lúc bấy giờ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến xem và động viên: "Ta đã sản xuất được xe con. Từ nay về sau cần nghiên cứu, sản xuất xe vận tải để phục vụ đất nước".
Quốc khánh năm 1959, ô tô con Chiến Thắng do quân đội chế tạo được xếp vào đội hình diễu binh tại quảng trường Ba Đình. Tuy nhiên, đáng tiếc rằng, những năm sau đó, do điều kiện chiến tranh khó khăn, không có ngân sách nên xe Chiến Thắng không được tiếp tục sản xuất hàng loạt, để người Việt phải chờ đợi 60 năm sau mới có dòng xe được nắm giữ bản quyền chế tạo bởi người Việt tiếp theo ra đời.
