Cây Bần,gỏi bông bần, đặc sản mứt bần
Ở miền Tây Nam Bộ, bần mọc thành rặng, đan xen với dừa nước và các loại dây leo. Rặng bần cao lớn, uốn quanh theo mé sông trước nhà, ở cù lao, ở vàm sông. Ít có loài cây nào có sức sống mãnh liệt, kỳ diệu như cây bần. Rễ bần lan tỏa chằng chịt, bám chặt, sâu vào tầng tầng lớp lớp phù sa. Nước lớn, ngập cỡ nào thì bần vẫn tươi xanh. Nước chảy xiết cỡ nào, bần đứng sát bên nhau, dang tay rộng giữ bờ, chống xói lở. Cũng giống như những con người của đất này, vượt lên đạn bom, vượt lên giông bão, rặng bần như có một sức mạnh vô tận trong đất.
Mùa mưa đến là mùa bông bần nở. Lúc còn búp, bông tim tím, đến khi bung nở thì trắng tinh một màu. Bà ngoại có “món tủ” là gỏi bông bần. Bữa thì trộn với thịt gà vườn, còn bữa nào rượt gà đẫm mồ hôi mà không bắt được gà thì trộn gỏi chỉ toàn là bông nhưng vẫn ngon “bá chấy”. Bần có 2 loại mà dân mình quen gọi là bần dĩa và bần ổi. Bần dĩa trái to tròn như cái dĩa. Còn bần ổi thì được con người trồng ở gần nhà cho tiện hái trái ăn theo mùa, quả nhỏ hơn trái bần dĩa nhiều lần. Con nít thì khoái ăn bần “dốt dốt” vừa chín tới. Trái bần xanh xẻ ra, chấm muối ớt vị chua chua chát chát, mùi hăng hắc càng thấm hơn khi ngồi dưới gốc bần nhìn lên khoảng trời xanh ngắt. Còn mấy ông chú trong xóm thì có mồi nhậu là mắm sặt với bần chua. Trái bần không quá chín, vừa chua tới, ăn vừa giòn vừa bùi. Những hạt bần va chạm với răng ngấu nghiến, pha lẫn vị chát của hạt làm cho con mắm sặt có sức quyến rũ lạ thường.
Trái bần có hình tròn, hơi dẹt và có vị chua. Đuôi trái bần nhọn và phần cuống chỉa ra như các cánh ngôi sao. Lớp vỏ ngoài màu xanh lá cây khi còn non nhưng chuyển sang màu hơi vàng và thoảng hương thơm nhẹ khi chín.
Dân quê hay lấy bần chín nấu canh chua thay cho me, tắc. Canh chua bần phải nấu với cá tra bần thì mới đúng điệu. Cá tra bần sống dưới những rặng bần xanh, chúng chuyên ăn trái bần chín rụng xuống nên thịt vừa chắc vừa thơm. Canh nấu chung với một số loài rau nhà quê như bông súng, bông điên điển, bông lục bình. Món canh có một không hai bởi hương bần chín nồng nàn, cái vị bần chua đậm đà, ai từng thưởng thức món canh chua trái bần, dù chỉ một lần cũng khó mà quên.
Mùa bần chín, trái rụng xuống theo con nước lớn ròng. Khi chu du dọc bờ sông theo con nước, nó nằm lại trên nền phù sa non, hạt nảy mầm và mọc thành cây, vươn lên cùng bãi bồi rộng mở. Cứ thế, bần mọc thành rừng, nối tiếp nhau từ đời này qua đời khác, kiên gan giữ đất, níu hạt phù sa cho vườn cây ngọt ngào trái chín. Nếu không có tấm lưng trần của rặng bần che chắn sóng thì làm sao có phù sa miệt vườn, miệt ruộng biếc xanh màu bình yên. Ngày nay, người ta còn chế biến cả kẹo bần, mứt bần, bột bần khô để xuất khẩu. Các món ăn đồng quê từ bần còn được đưa vào các nhà hàng để thực khách gần xa thưởng thức.
“Bần ơi, ơi hỡi cây bần. Lá xanh bông trắng lại gần không thơm”. Bông bần có hình búp tròn, nhụy có màu trắng - tím rất đẹp nhưng không thơm. Chính vì vậy dân gian mới chê nhưng thực ra nó rất hữu ích.
Kể chuyện mang trái bần đặt lên kệ các siêu thị trong nước và xuất khẩu đi nước ngoài, bà Võ Thị Cúc, ở ấp Long Trị, xã Long Đức, thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh
"Tôi nảy ra ý định xay bần chín thành bột, thêm muối, ớt, bột ngọt và dùng lửa nhỏ để sên, cho vào keo dự trữ những tháng trái mùa. Làm như thế có thể bảo quản được một đến hai tháng, nhờ vậy mà mùa bần không ra trái, tôi vẫn có lẩu bần để bán"
"Đến giữa năm 2007, tình cờ thấy con gái bẻ trái bần chín dầm với đường ăn cùng nước đá, tôi thấy lạ, ăn thử. Thật ngạc nhiên là món giải khát tự chế của con gái lại rất ngon với vị thơm chua ngọt. Tôi tự hỏi, sao mình không làm mứt bần để bán nước giải khác trong quán ăn, thế là bắt tay thử món mới", bà Cúc cho biết thêm.
